Zgjedhjet në Mbretërinë e Bashkuar dhe rezultati i pritur – një qeveri e Laburistëve – mund të kenë implikime për Kosovën
** Ky artikull është versioni shqip i origjinalit në anglisht.**
Sot, 4 korrik, elektorati Britanik votoi se kush do të udhëheqë Britaninë e Madhe për pesë vitet e ardhshme: Kryeministri aktual i Partisë Konservatore, Rishi Sunak, ose kundërshtari i tij, lideri i Partisë Laburiste, Sir Keir Starmer.
Sondazhet e fundit, aktualisht më 2 korrik, parashikojnë fitoren e Partisë Laburiste në zgjedhjet e përgjithshme me një shumicë prej 425 vendeve në Dhomën e Përfaqësuesve, ndërsa Konservatorët, me 108 vende. Liberalët Demokratë, historikisht partia e tretë më e madhe e vendit – dhe ndonjëherë e vështirë për t’u dalluar nga rivalët e tyre Konservatorë në spektrin politik – parashikohet të sigurojnë 67 vende. Nëse rezultati i zgjedhjeve figuron atë që thonë parashikimet, kjo do të shënojë fundin e më shumë se 13 vjetëve qeverisje Konservatore.
“House of Commons” e Parlamentit të Mbretërisë së Bashkuar, përbëhet nga 650 anëtarë të zgjedhur demokratikisht. Vendet shpërndahen në bazë të kufijve zgjedhorë dhe madhësisë së popullsisë në katër vendet e Britanisë së Madhe, ku Anglia merr pjesën më të madhe, ndjekur nga Skocia, Uellsi dhe Irlanda Veriore. Zgjedhjet përdorin sistemin “i pari merr çdo gjë”, ku çdo qark zgjedh një MP (anëtar parlamenti), dhe kandidati me më shumë vota fiton, pavarësisht nëse arrijnë apo jo një shumicë absolute.
Sondazhet gjithashtu tregojnë rezultate shumë të ndryshme nga zgjedhjet e fundit të përgjithshme në 2019. Parashikohet që Laburistët do të fitojnë 223 vende, ndërsa Konservatorët pritet të humbin 257 vende dhe Liberalët Demokratë të fitojnë 56 vende. Partia e udhëheqëse në Skocinë, Partia Nacionaliste Skoceze, qëndron për pavarësi skoceze dhe parashikohet të fitojë 20 vende në këto zgjedhje, ulur me 28 nga ato të mëparshmet. Nicola Sturgeon dhe Hamza Yusuf, udhëheqësit më të fundit të partisë, u dorëzuan pas pretendimeve për korrupsion dhe politikave identitare gjinore, respektivisht.
Partia e Gjelbër, që fokusohet në ambientalizëm, dhe Plaid Cymru, që pleqëron pavarësinë galëze, pritet të mbajnë numrin e vendeve të tyre nga viti 2019.
Zgjedhjet e fundit të përgjithshme – gjithashtu një zgjedhje e papritur – e njohur gjerësisht si ajo për marrëveshjen e Britanisë së Madhe për Brexit, pa Boris Johnson-in të fitojë një shumicë të rehatshme konservative, Jeremy Corbyn drejtoi Laburistët në dështim zgjedhor, dhe lideri i Liberalëve Demokratë, Jo Swinson, u shkarkua. Që nga atëherë, Corbyn, me pretendime të antisemitizmit në emrin e tij, është ndaluar të kandidojë si kandidat i Laburistëve në zgjedhje. Duke kandiduar si kandidat i pavarur, i njohur për politikat e tij social-demokratike, Corbyn pritet të fitojë qarkun e tij të Islington në veri të Londrës.
Pavarësisht se cila prej dy partive që formojnë sistemin e dy-partive të Britanisë së Madhe – Konservatorët dhe Laburistët – dalin fitimtarë, këto zgjedhje të pritura me kureshtje pritet të sjellin rezultate historike në të dyja taboret. Nëse Sunak mbetet në pushtet, ai do të ishte kryeministri i parë në historinë moderne që do ta bënte këtë pasi qe pjesë e opozitës me rreth 20 për qind në momentin e shpalljes së zgjedhjeve në maj. Në anën tjetër, nëse Starmer çon Laburistët drejt fitores, kjo do të rezultojë në një shumicë edhe më të madhe se ajo e paraardhësit të tij, Tony Blair, në fitoren e madhe të vitit 1997. Nëse Laburistët arrinin këtë fitore të
parashikuar historike, do të ndërtoheshin mbi fitoret e mëparshme të partisë në zgjedhjet lokale dhe atë të Sadiq Khan, kryetar i Londrës, i cili fitoi një mandat të tretë radhazi.
Në maj të vitit 1997, Blair i dërgoi Laburistët në një shumicë prej 419 vendeve në parlament, duke hequr nga pushteti kryeministrin e atëhershëm konservator John Major. Kjo fitore solli një qeveri Laburiste të re dhe një kryeministër që ndryshoi rrjedhën e politikës britanike dhe botërore gjatë dekadës në vijim, duke përfshirë atë të Kosovës. New Labour i Blair synonte modernizimin e partisë duke kaluar nga politikat tradicionale socialiste në një qasje më të qendrës së politikës. Udhëheqja e tij, që përfundoi në 2007 për t’ia lënë vendin Gordon Brown-it, theksoi liberalizmin ekonomik, reformën sociale dhe një politikë pro-evropiane; megjithatë, të njollosur nga “Chilcot Inquiry”, e cila zbuloi se vendimi i Britanisë për të pushtuar Irakun bazohej në intelegjencë defektuoze.
Ndoshta edhe më shqetësues për Konservatorët – termi popullor me prejardhje irlandeze për të quajtur Konservatorët – është fakti se sondazhet thonë se Sunak do të jetë kryeministri i parë në historinë britanike që do të humbasë edhe në ulësen në zonën e tij elektorale. Kjo perspektivë e zbehtë për Konservatorët shtohet në mesin e indikacioneve të tjera të një humbje të madhe.
12 nga 26 anëtarët e kabinetit të Sunak janë përball rreziqeve të larta të humbjes së vendeve të tyre në zonat e tyre elektorale. Kjo përfshin edhe Jeremy Hunt, Kancelarin e Thesarit, dhe Grant Shapps, Sekretarin e Mbrojtjes. Figurat e tjera të njohura të Konservatorëve si Iain Duncan Smith, Jacob Rees-Mogg dhe Alicia Kearns, mbështetësja e Kosovës, përballen gjithashtu me pasiguri. Kjo pasohet nga një numër i madh i emrave të njohur të Konservatorëve që nuk do të marrin pjesë në zgjedhje, përfshirë Theresa May, ish-kryeministre, Michael Gove, ish-sekretar i Shtetit për Drejtësinë, dhe Dominic Raab, ish-zv/kryeministër.
Dhe me rënien e pritshme të “Blue Wall” – konstituencat tradicionale që mbështesin konsistentisht Konservatorët që votuan konservatorë në zgjedhjet e mëparshme – një tjetër shenjë është se figurat më të mëdha
të mëparshme të frontit të Konservatorëve po përgatiten për role opozitare me një sy në potencialin për të konkurruar për udhëheqjen e Konservatorëve, nëse Sunak nuk arrin të mbajë partinë në pushtet të enjten. Priti Patel dhe Suella Braverman, ish-ministrat e brendshëm, janë emra tjerë të njohur të Konservatorëve, të njohur për mbështetjen e tyre të fortë për politikat e kontrovershme dhe të dënuara ndërkombëtarisht per “Rwanda policy”, tërheqja e Britanisë nga Konventa e 1951, dhe pjesëmarrja në protesta kundër Palestinës që sollën në Londër në muajt e fundit.
“Rwanda policy” propozuar nga qeveria aktuale konservatore me synim të parandalimit të migracionit të paligjshëm dhe kërkesat për azil në Mbretërinë e Bashkuar. Politika përfshin zhvendosjen e individëve të cilët vlerësohen si emigrantë ilegalë ose kërkues azili në Ruanda për procesim dhe riheshtim. Ajo ka marrë kritika në Mbretërinë e Bashkuar dhe jashtë saj dhe thuhet se turpërisht paraqet largim nga tradita britanike e mirëpritjes së emigrantëve. Konventa e 1951-s, e cila u referua në Konventën e Kombeve të Bashkuara që lidhet me statusin e refugjatëve, e plotësuar nga Protokoli i vitit 1967, siguron të drejtat e emigrantëve dhe kërkuesve të azilit përmes tre principeve: Jo-diskriminim, Jo-penalizim, dhe Jo-refoulement. Konventa është ajo që ka ndihmuar kosovarët shqiptarë të shpëtojnë nga shtypja politike dhe përzjerjet etnike gjatë viteve 1980 dhe 1990.
Por ndoshta një shenjë më shqetësuese për shkatërrimin zgjedhor të Konservatorëve, tashmë pa skandalin e tyre të bastit të zgjedhjeve, është performanca e Reform UK në sondazhe. Parashikohet të fitojë 5 vende ne “House of Commons”, lideri i partisë Nigel Farage, praktikon ideologjitë e djathta të nacionalistëve të largët dhe proteksionistë si ato që përkrahën Donald Trump në fitoren e zgjedhjeve presidenciale të SHBA-së në 2016 dhe kanë influencuar votimin e Brexit – dhe po vërtetohet shumë efikas. Pritet të fitojë 17% të votave kombëtare, 3% më pak se Konservatorët, dhe ka një mundësi të mundshme që të mundësojë Liberalët Demokratë duke u bërë parti e tretë më e madhe në Britani.
Megjithatë, Starmer, mbështetur nga shumë nga miliarderët e Britanisë - më herët kryesues i Prokurorisë së Kurorës - dhe partia e tij janë të kujdesshëm për të mos u qetësuar dhe lidhur shumë shpresën në sondazhet e favorshme të zgjedhjeve dhe gafat e fushatës së Konservatorëve. Ata përqendrohen në një strategji fushate të pasionuar dhe njëfarë agresiviteti “për çdo qark”, ndërsa Konservatorët, duke njohur shanset e tyre të vogla zgjedhore, përqendrohen në mbrojtjen e bastioneve të tyre. Sunak dhe Starmer zhvilluan disa debate të drejtpërdrejta, e fundit që ishte më 26 qershor, që solli rritjen e mbështetjes për Laburistëve dhe partia Reform UK që pothuajse e eklipsoi Partinë Konservatore.
Pavarësisht se çfarë parashikojnë sondazhet dhe zhvillimeve të ngjarjeve që çojnë drejt ditës së zgjedhjeve për të ardhmen e Britanisë, shumë gjëra kanë ndodhur që nga zgjedhjet e fundit të përgjithshme, duke bërë këtë javë, që rastësisht përkon me Ditën e Pavarësisë së SHBA-së, me rëndësi aq të madhe.
Dalja e Britanisë nga BE-ja, pandemia Covid-19, agresioni i Rusisë në Ukrainë, vdekja e Mbretëreshës Elizabetës së Dytë dhe Lufta në Gazë kanë ndryshuar pejsazhin politik britanik. Edhe më i turbullt politikisht është fakti se gjatë kësaj kohe, Britania ka pasur tre kryeministra konservatorë nën vetëm një mandat parlamentar.
Tre kryeministrat konservatorë në pyetje: Boris Johnson, Liz Truss dhe Rishi Sunak. Johnson fitoi shumicën parlamentare në vitin 2019 (nga 365 vende), por dha dorëheqje në 2022 pas skandalit të ‘Partygate’, ku ai dhe stafi i tij politik shkelën masat anti Covid-19. Truss e zëvendësoi atë pas një gare ligjshmërie brenda Partisë Konservatore, por dha dorëheqje si kryeministre vetëm pak javë pasi hyri në detyrë pas dështimit të programit të saj financiar.
I fundit nga tre kryeministrat është Sunak dhe më i rëndësishmi, të paktën për Kosovën, në mes të udhëheqjes së tij jo fort të vërejtëshme, është rikthimi i David Cameron në skenën politike Britanike. I emëruar sekretar i jashtëm në befasinë e shumëkujt, udhëtimi i parë i Cameron-it
jashtë vendit në 2024 ishte për në Kosovë, për të rikonfirmuar angazhimin e gjatë të Britanisë në pavarësinë e Kosovës, sovranitetin e saj dhe mbrojtjen e garantuar nga KFOR-i. Vizita e Kameronit jo vetëm që i dha garanci në një formë joshëse Qeverisë së Kosovës por edhe shërbeu për të dëshmuar poentën se pavarësisht se cila nga dy partitë kryesore të Britanisë janë në pushtet, Kosova ka një aleat të fortë dhe të besueshëm në Britani.
David Cameron, ish-kryeministri konservator nga viti 2010 deri në vitin 2016, hyri në Downing Street nëpërmjet një koalicioni me Nick Clegg të Liberalëve Demokratë. I shtyrë nga euroskeptikët në partinë e tij dhe i bindur nga shumica konservatore që fitoi në vitin 2015, Cameron shpalli referendumin për Brexit në vitin 2016. Pas fushatës për të mbetur në BE dhe humbjes së votimit, ai dha dorëheqje si kryeministër dhe u zëvendësua nga Theresa May.
Por kjo garanci është për t’u përforcuar me një Laburiste me Starmer dhe, më konkretisht, David Lammy, të propozuarin e partisë për ministër të jashtëm.
Programi i Laburistëve ofron shumë ndryshime, përfshirë një ndryshim në qasjen e Britanisë ndaj politikës së jashtme. Realizmi progresiv është mënyra e zgjedhur e Laburistëve për të “ri-lidhur Britaninë” me një botë që është gjithnjë e më konfliktuale dhe multipolare, shumë ndryshe nga kur partia mori pushtetin në vitin 1997, kur ekonomia e Britanisë ishte më e madhe se ato të Kinës dhe Indisë bashkë.
Realizmi progresiv ka për qëllim përdorimin e masave realiste për të ndjekur qëllime progresive. Këto strategji, mjetet realiste, drejtohen nga aktorët shtetërorë për të arritur qëllime që synojnë përmirësimin social, në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar, për të ndjekur qëllime të çmuara për përparimin global, për shembull, duke përdorur ndërhyrjet ushtarake ndërkombëtare për të rënë regjimet autoritare, si në Irak në 2003 dhe në Libi në 2011, ose në rastin e Kosovës, ndërhyrja e NATO-s për të parandaluar shfarosjen totale të shqiptarëve etnikë nga Millosheviqi – një përpjekje e drejtuar së bashku me Shtetet e Bashkuara nga Laburistët
nën Tony Blair dhe sekretarin e tij i jashtëm, Robin Cook, midis shumë kampionëve të çështjes së Kosovës.
Për Lammy-n, realizmi progresiv është gjithashtu “ndjekja e idealeve pa deluzione për atë që është e arritshme”, duke kërkuar “sinqeritet të fortë mbi Britaninë, balancën e fuqisë dhe gjendjen e botës”, sipas propozimit të tij për punët e jashtme. “Qëllimet e drejta” dhe “ideale” për të cilat ai referohet janë çështjet globale të “parandalimit të ndryshimeve klimatike, mbrojtjes së demokracisë dhe avancimit të zhvillimit ekonomik të botës”. Kjo strategji jo vetëm që e njeh por po ashtu kërkon të adresojë “grupin e gjerë të shteteve”, si Brazili, India, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara, që tani janë “fuqitë e rritura të botës”, pa llogaritur kërcënimin aktiv të Rusisë për “International Liberal Order”.
Në terma praktikë, Lammy synon të ndjekë një marrëveshje sigurie MB-BE, në përputhje me nevojën për Autonominë Strategjike Evropiane, dhe, në mënyrë të pashmangshme, mbështetje të palëkundur për NATO-n. Megjithatë, kritikët, jo vetëm Konservatorët, cituan manifestin e Laburistëve për politikën e jashtme si mungesë ambicie. “Nëse Ukraina do të shmangë invazionin, nëse paqja do të arrijë në Palestinë, nëse një Kinë gjithnjë e më agresive do të ndalohet, duhen hapa të mëdhenj dhe agjenda të guximtare”, tha komentuesi kryesor i punëve të jashtme të Observer, Simon Tisdall.
Interesante është që derisa Partia Laburiste nuk e ka përcaktuar ende përfundimisht rritjen e shpenzimeve ushtarake në 2.5% të BPV (ku 2% është synimi aktual i NATO-s), Konservatorët me manifeston e tyre e kanë theksuar sigurinë si temë kryesore të fushatës zgjedhore.
Për Kosovën, megjithatë, një qeveri Laburiste me një qasje progresive realiste në politikën e jashtme, në kundërshtim me qasjen neo-konservatore të Konversrvatorëve, do të jetë shumë më e favorshme. Zhvillimi ekonomik, qeverisja demokratike dhe mbajtja e normave perëndimore konvencionale të politikës globale si të drejtat e njeriut dhe përgjegjësia për t’u mbrojtur, janë pika kryesore për këtë perspektivë, të përputhur me nevojat e brendshme dhe interesat ndërkombëtare të
Kosovës, përfshirë angazhimet e sigurisë transatlantike, mbështetjen për njohje ndërkombëtare dhe përpjekjet drejt normalizimit të marrëdhënieve me Serbinë, të cilat kanë mbetur prapa nën përpjekjet e lehtësuara të udhëhequra nga BE-ja.
Përtej politikës së jashtme, angazhimi i Laburistëve për imigracionin nuk është krejtësisht i ndryshëm nga ai i Konservatorëve. Përveç se shkarkon skemën e Sunakut për të dërguar kërkuesit e azilit në Ruandë, Starmer do të lërë në vend shumë nga masat që Konservatorët kanë ndërmarrë për të ulur migracionin net të UK – diçka me të cilën pajtohen të dyja partitë se duhet të zvogëlohet dramatikisht. Çfarë do të thotë kjo për Kosovën, megjithatë, është një qeveri potencialisht Laburiste që mund të jetë e kujdesshme për të mbështetur liberalizimin e vizave për kosovarët – një nismë që Qeveria e Kosovës, sidomos Ministria e Jashtme dhe Diaspora e saj, duhet ta ndjekë duke marrë parasysh liberalizimin e fundit në zonën Schengen.
Në kontekstin më të gjerë të politikës botërore, Lammy së shpejti mund të gjejë veten duke ndarë skenën botërore me Donald Trump dhe Marine Le Pen.
Në javën e kaluar gjatë debatit të parë për zgjedhjet presidenciale në nëntor, Trump, për të cilin Gjykata Supreme e SHBA-së ka vendosur se ka një lloj imuniteti për veprimet zyrtare gjatë qëndrimit në Shtëpinë e Bardhë, e quajti rivalin e tij demokrat dhe pasuesin presidencial, Joe Biden, “një Palestinez i keq,” dhe aktualisht është në garë pothuajse të barabartë me Bidenin në shumicën e sondazheve kryesore për presidencën e 47-të të SHBA-së. Po ashtu, në anën tjetër të Atlantikut, në të dielën, Le Pen fitoi raundin e parë të votimit për Kuvendin Kombëtar Francez për partinë e saj, National Rally, duke siguruar rreth 30% të votave – një goditje e madhe për përpjekjet e ri-përzgjedhjes së Presidentit Macron.
Nëse Trump dhe Le Pen fitojnë zgjedhjet e tyre të përfaqësueshme ndërsa një qeveri Laburiste është në pushtet në Mbretërinë e Bashkuar, pritet që të ketë dallime në politikën e tyre të jashtme për çështje globale, përfshirë konfliktin e ngurtë të Kosovës dhe Serbisë.
Realizmi progresiv i Lammy ndryshon thellësisht nga realizmi pragmatik i ndjekur nga Trump dhe Le Pen. Trump pritet të përdorë një qasje të politikës së jashtme siç bëri gjatë mandatit të tij të parë: proteksioniste dhe “Amerika-së-parë”, duke trajtuar marrëdhëniet bilaterale dhe multilaterale në paralel me marëdhëniet e tij në biznesin e madh. Në fokus është edhe skepticizmi i tij ndaj NATO-s dhe rikthimi i mundshëm i Richard Grenell, i cili shpërtheu negativisht për interesat kombëtare dhe ndërkombëtare të Kosovës.
Le Pen ndjek një qasje të ngjashme në politikën e jashtme; më shqetësuese, megjithatë, është qëndrimi i saj i hapur djathtist në politikën evropiane, duke përfshirë pakënaqësinë e saj për zgjerimin e BE-së. Partia e saj, National Rally, e udhëhequr nga babai i saj i vonshëm Jean-Marie Le Pen, i njohur për pikëpamjet e tij raciste, ka vënë në pyetje ekzistencën e vendeve të Ballkanit si Kosova. Më shqetësuese për Kosovën është fakti se Le Pen beson se Franca do të ishte më mirë pa NATO, duke mund tërhequr pjesëmarrjen nga konflikte që nuk i takojnë, përfshirë edhe mundësinë e një konflikti midis Kosovës dhe Serbisë.
Pra, me Trump në Shtëpinë e Bardhë dhe Le Pen në Pallatin e Élysée, ka rrezik që SHBA dhe Franca të zbresin nga pajtueshmëria e tyre e konsoliduar me Kosovën, së bashku me Mbretërinë e Bashkuar.
Në anën tjetër, një pamje më pozitive për Kosovën do të ishte Lammy, Macron dhe Biden që udhëheqin agjendën e politikës së jashtme të aleatëve perëndimorë. Edhe pse nuk është e garantuar që do të favorizojnë interesat e Kosovës, kjo mundësi është më e lartë krahasuar me skenarin e përmendur më sipër, të paktën në bazë konceptuale të pranimit të tyre të përbashkët të realizmit progresiv në politikën globale. Përgjithësisht, komuniteti ndërkombëtar ka shërbyer efektivisht interesave të Kosovës përmes përpjekjeve kolektive dhe multilaterale, veçanërisht lirimin e Kosovës nga perëndimi në vitet 1998-1999, edhe pse pa mbështetjen unanime të Këshillit të Sigurimit të OKB-së.
Një perspektivë e ngazëllyer për Kosovën përfshin zgjedhjen e mundshme të një qeverie Laburiste në Mbretërinë e Bashkuar, që përshtatet me
udhëheqjen e Albin Kurtit në Kosovë. Marrëdhëniet ndërkombëtare, qoftë bilaterale ose multilaterale, shpesh formohen dhe forcohen nga marrëdhëniet e politikanëve kyç të përfshirë. Ka një term për të përshkruar këtë fenomen: diplomatia personale. Lammy dhe Kurti e kanë atë. Të dy mbajnë filozofi socialdemokrate, ideologjikisht të majtë dhe postkolonialiste – dhe kjo gjithashtu shfaqet në marrëdhënien e tyre në praktikë. Në tetor të vitit të kaluar, Kurti adresoi konferencën vjetore të Partisë Laburiste në Liverpool: “Influencën e Partisë Laburiste në fatin e vendit tim, Kosovës, e kam vlerësuar si të rëndësishme dhe të ndikshme. Argumenti përmban dy momentet më të rëndësishme për Kosovën ishin në vitin 1999 dhe 2008, kur Laburistët ishin në pushtet.” Vetëvendosja synon të fitojë zgjedhjet e ardhshme të përgjithshme në Kosovë dhe e përshkruan Partinë Laburiste të Mbretërisë së Bashkuar si “partinë motër” dhe në shkurt, Kurti, së bashku me Lammy, mori pjesë në ceremoninë e hapjes së grupit “Miqtë Laburistë të Kosovës” e organizuar nga deputetë britanikë për “forcimin e marrëdhënies midis britanikëve të Kosovës me Partinë Laburiste” dhe “promovimin e një marrëdhënie të fortë bilaterale me Mbretërinë e Bashkuar dhe Kosovën”.
Pajtueshmëria politike midis dy politikanëve, midis dy parti politike, në kontekstin më të gjerë të mbështetjes së gjatë-dhënëse të Mbretërisë së Bashkuar për Kosovën, mund të jetë rezultati më i rëndësishëm dhe më i ndikueshëm i një qeverie të mundshme Laburiste për shtetin më të ri të Evropës.
Sqarim: Të gjitha opinionet në këtë rubrikë reflektojnë qëndrimet e autorit/autorëve e jo domosdoshmërisht të NGB “Zëri” SHPK
