Apps
Me heqjen dorë nga interesat perëndimore, Ballkani bëhet sërish i rrezikshëm
Një çerek shekulli pasi Marrëveshja e Paqes e Dejtonit i dha fund luftës civile në Bosnje, zyrtari më i lartë ndërkombëtar në vend paralajmëroi këtë javë se vendi mund të jetë në prag të shpërbërjes edhe një herë.
Përfaqësuesi i Lartë i Kombeve të Bashkuara, Christian Schmidt, tha se nëse separatistët serbë do të zbatonin paralajmërimin e tyre për të krijuar një ushtri të veçantë serbe të Bosnjës, misioni paqeruajtës ndërkombëtar mund të duhet të zgjerohet.
Në një raport, Schmidti i përshkroi kërcënimet nga udhëheqësi serb i Bosnjës Milorad Dodik për t’u tërhequr nga institucionet e nivelit shtetëror të Bosnje-Hercegovinës duke përfshirë ushtrinë dhe për të krijuar institucione të reja për Republikën Serbe si “të barasvlershme me shkëputjen pa e shpallur atë”. Por përkeqësimi i përballjes në Bosnjë është vetëm një nga disa në Ballkanin Perëndimor këtë vit.
Në shtator, Serbia dërgoi trupa dhe automjete të blinduara në kufirin e saj me Kosovën pas një mosmarrëveshjeje për targat dhe qasjen ndërkufitare, një nga konfrontimet më serioze që nga lufta e vitit 1999 midis NATO-s dhe Serbisë. Tensionet politike janë rritur gjithashtu brenda Malit të Zi, me fuqitë rajonale që akuzojnë Serbinë dhe Rusinë për nxitjen e qëllimshme të tensioneve etnike.
Se sa afër konfliktit është realisht rajoni është e paqartë – megjithëse stërvitjet e “policisë speciale” nga forcat serbe të Bosnjës kanë shkaktuar alarm, pasi ato kanë kryer stërvitje “kundër-terrorizmit” në kodrat nga të cilat forcat serbe bombarduan kryeqytetin boshnjak Sarajevën gjatë gjithë luftës civile që përfundoi në vitin 1995.
Megjithatë, ajo që është e qartë është se shteteve perëndimore – veçanërisht Bashkimit Evropian – ende u mungon një plan i qartë për një rajon në të cilin Rusia, Serbia dhe Kina po bëhen gjithnjë e më të sigurta dhe ku zgjerimi i premtuar prej kohësh i Bashkimit Evropian dhe NATO-s për të përfshirë shumë shtete ballkanike duket i ngecur.
Anëtarësimi në BE s’po shkon askund?
Në fillim të tetorit, shtetet e BE-së shprehën ripërkushtimin e tyre ndaj vendeve të Ballkanit për t’iu bashkuar bllokut, por hodhën poshtë thirrjet më specifike nga presidenti aktual i BE-së, Sllovenia për të pranuar Bosnje-Hercegovinën, Serbinë, Kosovën, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut dhe Shqipërinë deri në vitin 2030.
Edhe anëtarësimi në NATO për Bosnjën dhe Kosovën duket se nuk po shkon askund, pavarësisht nga përballja e shtatorit në Kosovë që nxiti thirrjet për prioritizimin e procesit të anëtarësimit të saj.
Për disa liderë evropianë, kjo shihet si hapje e mundësive për Moskën dhe Pekinin, si dhe për një Serbi gjithnjë e më të sigurt për të kërkuar sërish rritjen e ndikimit të saj rajonal me mbështetjen e Rusisë.
“Evropa ose duhet të zgjasë dorën dhe t’i tërheqë këto vende (Ballkanin Perëndimor) drejt nesh, ose dikush tjetër do të zgjasë dorën dhe do t'i tërheqë këto vende në një drejtim tjetër”, tha kryeministri letonez Arturs Krisjanis Karins në samitin e tetorit për Ballkanin Perëndimor.
Serbia, e cila për një kohë të gjatë ka bërë përfituar njëkohësisht nga Bashkimi Evropian, Rusia dhe Kina, duket se gjithnjë e më shumë po anon më shumë me Moskën dhe Pekinin, ndërsa braktis shpresat e saj për në BE. Gjatë pandemisë, ajo ishte në gjendje të përdorte në mënyrë efektive këtë pozicion për të marrë vaksina perëndimore, ruse dhe kineze dhe në disa raste më pas t’i përdorte ato për të mbështetur aleatët në rajon. Tani, Beogradi dhe Moska duket se po ashpërsojnë qëndrimin e tyre.
Paqeruajtja në dyshim
Zëvendës Ndihmës Sekretari i Shtetit i SHBA-së, Gabriel Escobar, i tha Kongresit javën e kaluar se Shtetet e Bashkuara po punonin me shtetet e Bashkimit Evropian për t’u “siguruar që të ketë pasoja për çdo veprim të paligjshëm ose destabilizues” në Bosnje. Rusia, megjithatë, duket gjithnjë e më shumë se do të përdorë veton e saj në Këshillin e Sigurimit të OKB-së për të bllokuar zgjerimin e një force aktuale paqeruajtëse prej 700 trupash të Bashkimit Evropian dhe selisë më të vogël të NATO-s të ngarkuar me mbikëqyrjen e paqes në Bosnje.
Se a do të kenë Shtetet e Bashkuara apo shtetet evropiane oreks për të rritur praninë e tyre ushtarake në terren, mbetet e paqartë deri në ekstrem. Kjo pasiguri, disa besojnë, po nxit më shumë ambicie ultranacionaliste në Beograd, të mbështetura nga Moska dhe – si në vitet 1990 – duke nxitur retorikë veçanërisht të rrezikshme në Bosnje.
Në korrik, ministri i Brendshëm serb Aleksandar Vulin mbajti një fjalim në prani të presidentit serb Aleksandar Vuçiq duke argumentuar se brezi aktual politik duhet të krijojë një “botë serbe” për të bashkuar të gjithë serbët, kudo që ata të jetojnë. Edhe pse më vonë ai vazhdoi të thoshte se besonte se kjo do të ndodhte në mënyrë paqësore, “kur kushtet e lejojnë”, fjalët e tij u krahasuan me retorikën nacionaliste të “Serbisë së Madhe” të viteve 1990.
Përpjekjet e liderit të atëhershëm jugosllav Slobodan Milosheviq për ta kthyer në realitet një ide të tillë ndezën konflikte që vlerësohet të kenë vrarë 130-40,000 njerëz për një dekadë, duke sjellë luftë të hapur në një Evropë që kishte shpresuar për paqen pas Luftës së Ftohtë.
Përveç që këto komente vepruan për të inkurajuar separatizmin serb në Bosnje, ato u panë gjithashtu si një kërcënim i drejtpërdrejtë për Kosovën, Malin e Zi dhe Maqedoninë e Veriut, të cilat të gjitha kanë popullsi të konsiderueshme etnike serbe dhe ku mediat serbe dhe ruse janë akuzuar prej kohësh për nxitje të tensioneve etnike.
Tani për tani, shumica e shenjave tregojnë se as Shtetet e Bashkuara dhe as fuqitë evropiane nuk kanë shumë oreks për t’u zhytur përsëri në Ballkan. Por si në vitet 1990, ata në fund mund të zbulojnë se kanë pak zgjedhje.
*** Peter Apps është një shkrimtar për çështjet ndërkombëtare, globalizimin, konfliktin dhe çështje të tjera. Ai është themelues dhe drejtor ekzekutiv i Projektit për Studimin e Shekullit 21; PS21, një institut mendimi jokombëtar, jopartiak, joideologjik. I paralizuar nga një aksident automobilistik në zonën e luftës në vitin 2006, ai gjithashtu shkruan blogje për paaftësinë e tij dhe tema të tjera. Ai ka qenë më parë reporter për “Reuters” dhe vazhdon të paguhet nga “Thomson Reuters”. Që nga viti 2016, ai ka qenë anëtar i Rezervës së Ushtrisë Britanike dhe Partisë Laburiste të Mbretërisë së Bashkuar. /Zëri
Sqarim: Të gjitha opinionet në këtë rubrikë reflektojnë qëndrimet e autorit/autorëve e jo domosdoshmërisht të NGB “Zëri” SHPK
