“Ah, sikur gurët të kishin zë” - “The Guardian” në një shtegtim të paharrueshëm në Bjeshkët e Nemuna

Një udhëtim nëpër seksionin e Kosovës të Via Dinarica ofron peizazhe mahnitëse të Ballkanit, histori magjike dhe kujtime të trishta nga e kaluara e afërt e kësaj zone.

Ky është përshkrimi fillestar që Stuart Kenny, gazetar dhe redaktor i pavarur i specializuar në udhëtime, bën në shkrimin e tij të publikuar në të përditshmen e madhe britanike, “The Guardian”, të cilin mund ta gjeni më poshtë, pa ndërhyrje.

Në kodrën në të djathtën time, pak poshtë kreshtës që shënon kufirin Shqipëri–Kosovë, shfaqen bunkerë guri të mbuluar nga mjegulla. Në të majtë, pamja është jo vetëm e qartë, por tronditëse nga bukuria.

Nga aty, mund të shoh poshtë drejt fshatit malor të vogël Gacaferi, ku kisha fjetur mbrëmë, të shoh përtej gjelbërimit të thellë të Grykës së Deçanit, pyjeve me pisha dhe livadheve të mbushura me lule të egra rozë e të verdha, e deri te maja e Çfërles me 2,461 metra lartësi dhe majat e ashpra të Bjeshkëve të Nemuna në perëndim të Kosovës.

Ne ndodhemi në fazën e nëntë të Via Dinarica Kosovë, një shteg prej 120 kilometrash, i ndarë në 13 faza, që përshkon këtë vend plot histori. Itinerari lidhet me Via Dinarica, një shteg ballkanik që shtrihet nga Sllovenia deri në Shqipëri. Seksioni i Kosovës u hap në vitin 2015, por kohët e fundit është rimapuar dhe ri-lansuar si pjesë e një projekti trevjeçar prej rreth 1.4 milionë euro, të financuar nga Agjencia Italiane për Bashkëpunim dhe Zhvillim (AICS), transmeton Klankosova.tv.

Nga lufta te paqja e maleve

Në Gacafer, gjatë luftës së Kosovës, ndodhej një garnizon jugosllav – në kohën e konfliktit brutal midis Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (e njohur si UÇK) dhe forcave të Jugosllavisë së Sllobodan Millosheviqit, i cili përfundoi me fushatën ajrore të NATO-s kundër Jugosllavisë në vitin 1999. Luftëtarët e UÇK-së lëshonin sulme të befasishme nga kreshta e kufirit, ndërsa armët kontrabandoheshin për t’u përdorur nga luftëtarët e lirisë.

Sot, garnizoni nuk ekziston më. Banorët e paktë të Gacaferit valëvitin flamujt e kuq shqiptarë pranë atyre blu të Kosovës. Ata merren me delet e tyre dhe presin ngrohtësisht alpinistët, të cilët ndajnë histori udhëtimesh, duke shijuar byrek e djathë të Rugovës në bujtina malore me pamje përrallore.

“Do të doja sikur gurët këtu të flisnin”, thotë Uta Ibrahimi, guida ime malore. Uta është themeluese e “Butterfly Outdoor Adventure” dhe një pjesë thelbësore e projektit Via Dinarica Kosovo. Ajo është gjithashtu personi i parë nga Kosova që ka ngjitur malin Everest, në vitin 2017. Më 10 maj 2025, kur ajo qëndroi në majën 8,586 metra të Kanchenjungas në Himalaje, Ibrahimi u bë gruaja e parë nga Ballkani që ka ngjitur të gjitha 14 majat e botës mbi 8,000 metra. Ajo u kthye në Prishtinë mes një pritjeje heroike.

“E bëra për veten time, por edhe për vendin tim”, thotë Uta. “Jo vetëm për pamjet e Himalajeve”.

Nga Prishtina te Bjeshkët e Nemuna

Kisha mbërritur në kryeqytetin Prishtinë disa ditë më herët. Aty kalova pranë statujave të Bill Clintonit dhe Bob Dolet; pranë katedraleve të reja dhe xhamive shekullore. Arkitektura brutaliste, e çuditshme e mahnitëse, tërheq vështrimin këtu – më së shumti Biblioteka Kombëtare e Kosovës, e përbërë nga blloqe betoni të zhveshur, të mbështjella me rrjetë metali dhe të mbuluara me kupola.

Via Dinarica lidh komunat e Pejës, Deçanit dhe Junikut në perëndim të Kosovës. Për të nisur aventurën tonë – një segment prej 65 kilometrash të Via Dinaricas – u nisëm drejt qytetit të Pejës, pas të cilit Bjeshkët e Nemuna ngrihen si mure gjigante.

E nisëm nga etapa e tretë, mes pamjeve alpine të diellta dhe shpatit të gjelbër që ngrihej drejt majave të theksuara. Shenjat e kuqe e të bardha na udhëzonin përgjatë shtigjeve të ngushta deri te maja e Hajlës (2,403 m), në kufirin Kosovë–Mal i Zi. Në njërën anë, kreshta zbret me pjerrësi drejt pyjeve me pisha të Kosovës dhe luginave të gjelbra që çojnë në malet e Shqipërisë. Në anën tjetër, një teposhtëz thuajse vertikale përshkon Malin e Zi, mes shkëmbinjve gëlqerorë të zhveshur.

Në majë të Hajlës, hëngra byrek me spinaq për drekë, pranë luleve të Edelweissit, ndërsa zogjtë alpin qarkullonin mbi kokë. Natën e kaluam në ERA Lodge, një kabinë prej druri të ngrohtë, të menaxhuar nga Fatos Lajçi, një natyralist i pasionuar. “Çdo gjë që ka Evropa, e kemi edhe këtu”, thotë ai; arinj të kafenjtë, derra të egër, ujq dhe madje edhe rrëqebulli ballkanik i rrezikuar nga zhdukja, i cili nganjëherë është kapur nga kamerat e tij, transmeton Klankosova.tv.

Mes boronicave, këngëve dhe historisë

Të nesërmen në mëngjes, një bari këndonte këngë dashurie dhe heronjsh të rënë për tufën e tij, ndërsa ne u rikthyem në Via Dinarica, në një segment të sapondërtuar. Zbritëm në një livadh të mbushur me shkurre me boronica; çizmet tona prekën luleshtrydhe e karota të egra.

Disa ditë më vonë, arritëm në Kulla Guesthouse në Milishevc, një ndërtesë e stiluar si kullë guri e vjetër, ku takuam për herë të parë një tjetër alpinist. Aty u ngopëm me qofte, të shoqëruara me raki “për tretje”.

Kufiri me Malin e Zi shumë shpejt u bë kufiri me Shqipërinë. Ecëm pranë memorialeve të dëshmorëve të UÇK-së. Shiu i dendur dhe mjegulla e mbuloi pamjen, por monolitë gëlqerorë dolën në pah dhe lulet e egra sfiduan retë me ngjyra të gjalla. Kur mbërritëm në Gacafer, dielli ndriçonte mbi traktorët dhe dhitë e këtij fshati të largët.

Në mbrëmje, kisha kohë t’i lypja Utës tregime. Ajo është e mbushur me rrëfime: për cramponët e dhuruar në Shën Valentin; për shkopinjtë e humbur rrezikshëm në lartësitë mbi 8,000 metra; për të dashur të humbur në faqet e maleve apo në luftë; për ditë emocionuese në majë dhe net të hareshme duke vallëzuar në festivale.

Uta ishte vetëm 15 vjeçe kur nisi lufta, por flet me një pozitivitet ngjitës.

“Qëndruam tre muaj brenda, nën bombardime, pa ditur nëse ishte dita e fundit e jetës”, tregon ajo. “Na duhej të kapërcenim mure për t’i shpëtuar policisë. Ajo pritje, duke menduar se kur do të vinin dhe çfarë do të të bënin, vetëm na bëri më të fortë dhe më të gatshëm të jetonim. Pastaj, kur je i lirë, nuk sheh më kufij”.