Teatri rom në Prizren, një vatër intelektualizmi dhe kulture

Teatri rom “Nexhip Menekshe” mban emrin e një prej figurave më të mëdha të komunitetit rom, një artist dhe aktivist që dha gjithçka për të avancuar kulturën dhe të drejtat e romëve.

Nexhip Menekshe nuk ishte thjesht një dramaturg ose regjisor, ai ishte shpirti i këtij teatri. Me dramat e tij, ai ndriçoi jetën e romëve, duke e përdorur skenën si një platformë për të sfiduar paragjykimet dhe për të frymëzuar një gjeneratë të tërë.

Emri i tij në këtë teatër është një simbol i përjetësisë së tij, një testament i pasionit dhe përkushtimit që i dha gjithmonë komunitetit të tij.

Prej themelimit të teatrit rom kanë kaluar 35 vjet dhe përgjatë kësaj periudhe janë realizuar afër 35 premiera (6 para luftës dhe 29 pas luftës), si dhe qindra shfaqje të prezantuara në qytetet e ndryshme të Kosovës dhe të ish-Jugosllavisë.

Sejnur Veshall, drejtor i këtij teatri, në një deklaratë për Telegrafin thotë se deri para 5 ose 6 vitesh Teatri Rom prodhonte kryesisht shfaqje autentike rome, të cilat buronin nga komuniteti dhe ishin të dhuruara për të.

Sipas tij ato trajtonin tema si martesat e hershme, edukimi, çështje politike dhe problematika të tjera specifike për komunitetin.

“Mirëpo, në këto 5-6 vitet e fundit, Teatri Rom ka marrë një kahje më të përgjithshme, duke u fokusuar në përmbajtje të artit bashkëkohor dhe çështje të teatrit kontemporan e eksperimental. Qëllimi ka qenë promovimi i teatrit në struktura të ndryshme, duke punuar më shumë me regjisorë dhe ekipe profesioniste. Po ashtu, kanë promovuar shfaqje të autorëve ndërkombëtarë, të përkthyera në gjuhën rome”, ka deklaruar Veshal.

Ai shton se teatri rom është teatri i parë rom në botë që ka realizuar shfaqje kontemporale dhe eksperimentale.

“Ajo që e bën Teatrin Rom kaq të veçantë është roli i tij si vatër kryesore për promovimin e intelektualëve. Pjesa dërrmuese e personaliteteve, qoftë në administratë, politikë apo gazetari, e kanë buruar nga Teatri Rom ‘Nexhip Menekshe’. Teatri Rom është teatri i parë i komunitetit rom, i cili ka bashkëpunuar me teatrot e qyteteve të tjera, si dhe me teatrin profesional të qytetit të Prizrenit”, ka shtuar ai.

Ai thotë se ka pasur ftesa nga Teatri Kombëtar, si dhe ka marrë pjesë në teatro dhe festivale të ndryshme.

Historia e këtij institucioni kulturor

Romët në Prizren, në vitin 1969 kanë filluar punën për afirmimin dhe emancipimin e këtij komuniteti. Romët e Terzimahallës në këtë vit formojnë shoqërinë e parë kulturo-artistike “Durmish Asllano” me emrin e dëshmorit të njohur rom, i rënë në Luftën e Dytë Botërore, i cili ka lindur dhe ka jetuar në këtë lagje.

Si pjesë e aktiviteteve të shoqërisë në vitin 1989 rritet dashuria për artin teatror, kështu që Teatri Rom në vitin 2019 ka mbushur 30 vite të veprimtarisë.

Ky vit jubilar është festuar me dramën me karakter in-memorial për Kujtim Paqakun, një personalitet i dashur i komunitetit rom në Kosovë dhe më gjerë.

Nexhip Menekshe në shenjë respekti për punën e tij 30-vjeçare në shumë sfera për komunitetin rom ia dedikon një dramë atij. Për këtë dramë është kujdesur një regjisor profesional, Kaltrim Balaj, nga duart e të cilit ka dalë një regji e cila e ngriti prestigjin e Teatrit Rom. Me punë të mirë doli edhe një performancë e mirë me të cilën është treguar shumica e sukseseve të Kujtim Paçakut.

Përveç dramave të mëdha për të rritur, Teatri Rom ka pasur një ndikim të veçantë edhe te fëmijët, duke luajtur drama edukative si “Djaloshi Kokëfortë”.

Kjo vepër synonte të informonte dhe edukonte fëmijët, jo vetëm të komunitetit rom, por nga të gjitha shkollat e Prizrenit. Përmes skenës, teatri u mundua të ndërtojë ura mirëkuptimi dhe empatie mes fëmijëve, duke i njohur ata me identitetin dhe kulturën e bashkëmoshatarëve të tyre romë. Qëllimi kryesor ishte që, duke rritur ndërgjegjësimin dhe njohjen e ndërsjellë, të zvogëlohej diskriminimi dhe bullizmi në mesin e tyre, duke promovuar një ambient më të drejtë dhe miqësor.

Teatri Rom ka prekur një gamë të gjerë tematikash, duke sjellë në skenë drama që pasqyrojnë jetën, historinë dhe përjetimet e komunitetit rom dhe më gjerë. Një nga veprat më të rëndësishme është drama “Hijet”, e cila u luajt në prill të vitit 2023 në një ambient krejtësisht të veçantë – një muze. Kjo dramë trajtoi temën e Auschwitz-it, duke e përshkruar atë si një kamp refugjatësh dhe duke rrëfyer historitë tronditëse dhe përjetimet e njerëzve që e kaluan atë ferr.

Ajo që e bëri këtë performancë unike ishte zgjedhja e vendit: muzeu si hapësirë skenike, që krijoi një lidhje të drejtpërdrejtë mes historisë dhe artit, duke përçuar mesazhe të fuqishme te publiku.

Përveç dramave që trajtojnë tematika të komunitetit rom, Teatri Rom ka sjellë në skenë drama ndërkombëtare nga shkrimtari Ray Cooney, si “Run After Your Wife” dhe “Funny Money.” Të dyja këto komedi janë përkthyer në gjuhën rome dhe kanë pasur një sukses të madh, duke u bërë ndër më të preferuarat nga publiku. Ato ofrojnë një kombinim të artit rom dhe humorit, duke e bërë përvojën teatrale argëtuese

Teatri Rom “Nexhip Menekshe” është një vatër e gjallë e aktivizmit dhe intelektualizmit rom, nën drejtimin e Shoqërisë Kulturore dhe Artistike “Durmish Asllano.” . Si një qendër e rëndësishme për shprehjen artistike dhe afirmimin e identitetit kulturor të komunitetit rom, ai ka ndihmuar në ndriçimin e zërit të romëve, duke kontribuar në krijimin e një brezi që lufton për të drejtat e tyre dhe integrimin në shoqëri. Teatri vazhdon të mbetet një simbol i forcës dhe pasionit për artin, duke inspiruar breza të rinj për një të ardhme më të ndritur.