Dokumentet serbe për qytetarët e Kosovës, ilegale në deklarime e të njohura në praktikë

Vendim “i padrejtë dhe i dëmshëm”, si dhe “cenim i integrimit të serbëve të Kosovës” - këto ishin disa prej cilësimeve që liderët e Kosovës i bënë një vendimi të fundit të Bashkimit Evropian për t’ua hequr regjimin e vizave qytetarëve të Kosovës që posedojnë pasaporta serbe, të lëshuara nga Drejtoria Koordinuese e Serbisë për Kosovën.

Këto lloj pasaporta, që Serbia i lëshon kryesisht për serbët e Kosovës, konsiderohen të pavlefshme nga autoritetet kosovare, dhe ato nuk mund të përdoren për udhëtim nga Kosova.

Përveç pasaportave, Policia e Kosovës ka pohuar për Radion Evropa e Lirë se nuk njeh as letërnjoftimet që Serbia i lëshon për qytetarët e Kosovës.

“Dokumentet e potencuara nuk njihen dhe nuk janë të vlefshme për autoritetet e Republikës së Kosovës”, tha Policia më 24 korrik, e pyetur nëse njeh këto letërnjoftime.

Praktika, megjithatë, tregon se aktualisht, të paktën në pikat kufitare Kosovë-Serbi, qytetarët që posedojnë letërnjoftime të këtilla mund të kalojnë kufirin pa probleme.

Millica nga Graçanica (identiteti i plotë i së cilës dihet për redaksinë) shkon në Serbi të paktën një herë në muaj, përmes vendkalimeve kufitare Kosovë-Serbi në Merdarë apo në Jarinjë.

Ajo thotë se në këto udhëtime më së shumti përdor letërnjoftimin e lëshuar nga autoritetet serbe për qytetet e Kosovës, në rastin e saj nga Departamenti i Policisë për Prishtinë.

“Askush nuk më ka bërë kurrë ndonjë problem. Edhe pse e kam edhe letërnjoftimin e Kosovës, dhe ndonjëherë ua jap [policëve në vendkalim]”, tha Millica.

Serbët nga Kosova, përgjithësisht, i marrin dokumentet e tyre personale në sistemin serb, në departamentet e policisë, të cilat u zhvendosën në qytetet e Serbisë pas luftës më 1999.

Për shembull, Departamenti i Policisë për Prishtinën është i vendosur në Nish, ai për Pejën ndodhet në Kragujevc, ndërsa Departamenti i Policisë për Mitrovicën ndodhet në Rashkë.

Autoritetet e Kosovës i konsiderojnë këto organe si institucione paralele dhe ilegale, por Beogradi zyrtar refuzon t'i mbyllë, për shkak se Serbia nuk e njeh pavarësinë e Kosovës, e cila u shpall në vitin 2008.

Policia e Kosovës, deri në publikimin e këtij artikulli, nuk i është përgjigjur pyetjeve shtesë në lidhje me njohjen e këtyre dokumenteve në pikat kufitare me Serbinë.

Marina, një banore tjetër e Kosovës nga Mitrovica e Veriut, thotë se përdor letërnjoftimin e saj, të lëshuar nga autoritetet serbe, në të gjitha pikat kufitare Kosovë-Serbi.

"Vetëm në kufirin me Maqedoninë [e Veriut] dhe Shqipërinë nuk mund të përdorim letërnjoftimin e Serbisë, duhet përdorur një të Kosovës. Por, kur kaloni kufirin me Serbinë, mund të shkoni kudo me letërnjoftim serb", thotë ajo.

Ajo thotë se nuk posedon letërnjoftim të Kosovës, pasi procedura për ta marrë "ishte e komplikuar".

As Qeveria e Kosovës nuk është përgjigjur në kërkesat për koment në lidhje me çështjen e njohjes së letërnjoftimeve.

Në verën e vitit 2022, Kosova dhe Serbia u patën dakorduar për të mundësuar lëvizje të lirë për qytetarët e të dyja vendeve, duke pranuar letërnjoftimet e dy shteteve përkatëse si mjete për hyrje-dalje nga të dy vendet.

Pas këtij dakordimi, udhëheqësit e Kosovës nuk specifikuan publikisht se për kalimet kufitare lejohet edhe përdorimi i letërnjoftimeve të Serbisë me emërtime të qyteteve të Kosovës.

Megjithatë, atëbotë këtë e bëri të ditur drejtori i Zyrës për Kosovën në Qeverinë serbe, Petar Petkoviq.

“Me [këtë marrëveshje], ne arritëm të sigurojmë paqe dhe stabilitet në Kosovë dhe të ruajmë letërnjoftimet serbe për serbët në krahinën jugore, si në veri, ashtu edhe në jug të Ibrit. Kjo do të thotë se çdo qytetar i Serbisë, që jeton në Kosovë, do të mund të lëvizë lirshëm me letërnjoftim serb”, kishte thënë Petkoviq.

Çështja e njohjes së dokumenteve identifikuese ka qenë pjesë e dialogut Kosovë-Serbi që nga viti 2011, në po të cilin vit ishte arritur edhe marrëveshja e parë për liri të lëvizjes mes dy vendeve.

Për pasaportat, megjithatë, nuk ka pasur asnjëherë dakordim për njohje nga asnjëra palë.

A ndikon vendimi i BE-së në integrimin e serbëve të Kosovës?

Sipas autoriteteve të Kosovës, vendimi i Brukselit ndikon shumë për të larguar nevojën që qytetarët serbë të marrin pasaportat kosovare.

Megjithatë, në mesin e pjesëtarëve të shoqërisë civile në Kosovë, nga komuniteti serb dhe ai shqiptar, ka mendime të ndryshme mbi këtë.

Miodrag Milliqeviq, drejtor ekzekutiv i organizatës joqeveritare Aktiv, thotë se ky vendim është thjesht diçka pozitive për një pjesë të qytetarëve, që kishin mbetur të përjashtuar nga liberalizimi i vizave deri më tani.

Ai mendon, po ashtu, se shumë prej qytetarëve serbë në Kosovë tashmë janë pajisur edhe me dokumente të Kosovës, ndonëse nuk ka të dhëna të sakta zyrtare.

“Unë nuk do të thosha që kjo e ndan shoqërinë më shumë, përkundrazi, tashmë ata mund të zgjedhin cilëndo pasaportë që duan për të udhëtuar lirisht. Dhe, në këtë kuptim, unë nuk shoh ndonjë problem me këtë vendim”, thotë Milliqeviq.

Duke komentuar faktin se autoritetet e Kosovës i konsiderojnë ilegale këto dokumente, ai mendon se në praktikë kjo është ndryshe.

“Është një çështje komplekse. Çfarë është e sigurt është që nuk [janë] ilegale në bazë të ligjit të Kosovës. Kjo është vendosur sipas marrëveshjes së Brukselit, që të dyja palët të njohin dokumentet personale, por me fokus në letërnjoftime dhe jo pasaporta, në këtë rast”, thotë ai.

Milliqeviq, megjithatë, mendon se të gjitha institucionet duhet të jenë më të qarta dhe më të sakta se për cilat vendkalime kufitare, hyrje-dalje apo transite lejohet përdorimi i dokumenteve përkatëse.

“Qytetarët janë shpesh të pasigurt se cilin vendkalim apo kufi duhet të përdorin, duke udhëtuar nëpër rajon [me dokumente të ndryshme]”, thotë ai.

Në anën tjetër, Emir Abrashi, nga organizata joqeveritare Demokracia Plus, thotë se me vendimin e fundit të BE-së “është dëmtuar më së shumti interesi i Kosovës, ndoshta në dekadën e fundit”.

“Kjo për shkak se tanimë edhe de facto, edhe de juro, me vendimin e fundit njihet në njëfarë forme sovraniteti i Serbisë mbi qytetet e Kosovës”, thotë ai.

Çështjen e njohjes së letërnjoftimeve nga Kosova, ai e sheh si të ndarë nga çështja e pasaportës.

“Çështja e përdorimit të letërnjoftimeve për kalimin e kufijve tokësorë është çështje reciprociteti, sepse Serbia nuk i njeh pasaportat dhe dokumentet e tjera zyrtare të Kosovës, dhe [tani] qytetarët e Kosovës mund të kalojnë në Republikën e Serbisë me letërnjoftime, çështje e rregulluar në bazë të reciprocitetit”, thotë Abrashi, duke theksuar se çfarëdo vendimi i Kosovës për bllokimin e kësaj lëvizjeje do të çonte në një vendim të njëjtë nga Serbia.

Ai ka kritikuar qeverinë e Kosovës, për mungesë lobimi paraprak për të parandaluar vendimin e BE-së lidhur me liberalizimin e vizave, pasi thotë se do të ndalë interesimin e serbëve të Kosovës për të marrë pasaportat e Kosovës, që kishte marrë hov në muajt e parë të vitit.

“Kjo çështje nuk është diçka e re, është duke u diskutuar që disa muaj, dhe në vend se të gjitha energjitë e diplomacisë kosovare të orientohen drejt lobimit, qoftë te shtetet individuale, qoftë në BE, ne nuk kemi lëvizur në atë drejtim, dhe tani po merremi me pasojat”, thotë ai.

BE-ja i kishte hequr qytetarëve serbë regjimin e vizave për udhëtim në vendet e zonës Shengen në vitin 2009, por nga ky vendim ishin përjashtuar pasaportat e lëshuara nga Serbia për qytetarët me vendbanim të përhershëm në Kosovë.

Qytetarët e Kosovës, në anën tjetër, fituan liberalizimin vetëm në fillim të vitit 2024.

Ndërkaq, në fund të korrikut 2024, u publikua vendimi për liberalizim të vizave edhe për pasaportat e Serbisë të lëshuara për qytetarët e Kosovës. /REL