Kërcënimi i dëshmitarëve, shqetësim i BE-së

Samuel Zhbogar thotë se Kosova i ka kryer të gjitha detyrat e saj për Specialen, por pranon se janë të shqetësuar me rastet e kërcënimit, frikësimit të dëshmitarëve, duke i detyruar këta të fundit për t’i ndryshuar deklaratat. Gjatë intervistës për “Zërin” ai ka folur edhe për Asociacionin e Komunave Serbe, për demarkacionin me Malin e Zi, për liberalizimin e vizave, etj.

Shefi i Zyrës së Bashkimit Evropian (BE) në Kosovë, Samuel Zhbogar, pranon se janë të shqetësuar me rastet e kërcënimit, frikësimit të dëshmitarëve, duke i detyruar këta të fundit për t’i ndryshuar deklaratat dhe kjo, sipas tij, është njëra nga arsyet se Gjykata Speciale ka vetëm gjykatës ndërkombëtarë që merren me rastet e tilla.

Zhbogar, i cili është në fund të mandatit të tij si i pari i BE-së në vend, gjatë një interviste për gazetën “Zëri” ka pohuar se mbrojtja e dëshmitarëve është njëra prej çështjeve kryesore të kësaj Gjykate.

Sipas tij, Kosova tashmë i ka kryer të gjitha detyrat e saj për Specialen, BE-ja është e gatshme ta financojë, mirëpo duhet që Holanda ta ratifikojë marrëveshjen me Kosovën.

Në intervistën e dhënë për “Zërin” Zhobgar flet edhe për Asociacionin e Komunave Serbe, ku, siç thotë ai, frika ekziston tek të dy palët: tek shqiptarët e Kosovës ekziston frika se Asociacioni mund të shndërrohet në një Republika Srpska dhe tek serbët se nuk janë të mbrojtur mjaftueshëm, prandaj u nevojitet mbrojtje nëpërmjet Asociacionit.

 “Mendoj se të dy palët duhet të ulen të bisedojnë se nuk ka mënyrë tjetër për ta krijuar Asociacionin”, shprehet ai.

Zhbogar gjatë kësaj interviste për gazetën ka folur edhe për demarkacionin me Malin e Zi, për liberalizimin e vizave për Kosovën, për luftimin e korrupsionit, për largimin e uzurpatorëve, për rrezikun nga ekstremizmi fetar, etj.

BE-ja, tashmë më e fortë në Kosovë

Zëri: Janë ditët e fundit të mandatit tuaj në Kosovë. A i keni arritur të gjitha objektivat që i keni pasur si udhëheqës i Zyrës së BE-së në Prishtinë?

Zhbogar: Jam i lumtur për kohën time të kaluar këtu. Më kujtohet se me të arritur pata thënë se e dua një Kosovë të fortë evropiane. Më kujtohet gjendja para 4 vjetësh, mendoj se kemi bërë progres. Them se Bashkimi Evropian është më i fortë në Kosovë dhe më shumë i pranishëm. Në të njëjtën kohë besoj se Kosova ka përparuar në mënyrë të konsiderueshme në rrugën evropiane, pra është bërë më shumë evropiane. Kur arrita në vendin tuaj situata në veri ka qenë shumë më ndryshme sesa që është sot sa i përket standardeve.

Kosova mund të mos jetë e kënaqur me situatën aktuale, por që ndryshon nga ajo e mëhershmja. Kur arrita në Kosovë kishte barrikada rrugore në veri dhe ka pasur strukturat paralele kudo, pra strukturat e tilla në ndërkohë janë shpërbërë, tani keni kryetarët e zgjedhur të komunave, të cilët ju i keni zgjedhur... Pra, dialogu ka bërë ndryshime këtu në Kosovë. Sa i përket sundimit të ligjit mendoj se ka ndryshime, që është dëshmuar edhe tani me zvogëlimin e Misionit të EULEX-it, dorëzimi i përgjegjësive gjithnjë e më shumë për gjyqësorin e Kosovës. Kemi një program ekonomik që jemi duke e zhvilluar për Kosovën të ngjashëm si për vendet e tjera në rajon, kështu që në tërësi unë mendoj se kemi bërë progres të madh. Kjo nuk ka ndodhur për shkak timin, por mendoj se unë jam pjesë e një ekipi të madh dhe mendoj se kemi arritur rezultate pozitive.

Frika e dy palëve për Asociacionin

Zëri: Po ashtu gjatë kësaj kohe janë zhvilluar bisedime të vështira mes Kosovës dhe Serbisë. A është bllokuar normalizimi i marrëdhënieve për shkak të mosmarrëveshjeve me Asociacionin e Komunave me shumicë Serbe në Kosovë?

Zhbogar: Besoj se dialogu është një nga arritjet më të mëdha në vitet e fundit. Edhe tani kam frikë se nuk është i dukshëm këtu në Kosovë për fat të keq, por kjo është një arritje. Dialogu është e vetmja mënyrë se si të ballafaqoheni me problemet dhe element kyç është me të vërtetë për integrimin e serbëve në Kosovë, duke filluar me zgjedhjet, kemi shpërbërjen e policisë serbe, kemi shpërbërjen e mbrojtjes civile serbe, kemi integrimin e gjyqësisë, ju keni procesin e integrimit. Ndoshta nuk po ecën shpejt, mjaftueshëm për njerëzit në Kosovë, por është duke ndodhur, kështu që unë e shoh si një fakt tashmë.

 Në lidhje me Asociacionin e Komunave Serbe, mendoj se të dyja palët, serbët dhe shqiptarët në Kosovë, duhet të kenë parasysh dy fakte: E para ekziston frika në të dy anët. Frikë e qartë e shqiptarëve të Kosovës është se Asociacioni mund të kthehet në Republika Srpska, që nuk do të ndodhë. Në anën tjetër ne kemi frikën e serbëve të Kosovës se nuk janë të mbrojtur mjaftueshëm në Kosovë dhe ata mendojnë se kanë nevojë për mbrojtje me anë të Asociacionit, në mënyrë që ata të mundë të integrohen më lehtë. Mendoj se të dyja palët duhet të njohin frikën e palës tjetër.

Zëri: Mendoni se serbët në Kosovë nuk kanë mbrojtje të mjaftueshme?

Zhbogar: Mendoj se serbët në Kosovë ndiejnë një gjendje pasigurie dhe kjo është sesi ata ndihen. Por edhe serbët duhet të njohin frikën e shqiptarëve, të cilët nuk duan një vend që nuk është funksional. Mendoj se të dyja palët duhet të pranojnë se pala tjetër ka një çështje të tillë dhe vetëm duke pranuar këtë realitet mund të diskutohet se si mund të duket Asociacioni. Çështja e dytë është që të dyja palët duhet të pranojnë se Asociacioni nuk mund të imponohet, Asociacioni nuk mund t’i imponohet Kosovës nga Brukseli apo kushdo tjetër dhe gjithashtu nuk mund të imponohet mbi serbët në mënyrën që ata nuk e dëshirojnë.

Pra, edhe një herë, kjo shpie në pozicionin që duhet të bisedoni. Mendoj se me të vërtetë është e qartë për Parlamentin e Kosovës se Asociacioni duhet të themelohet për shkak se ai është obligim ndërkombëtar i Kosovës, brenda kornizës ligjore të Kosovës, duke pasur parasysh vendimin e Gjykatës Kushtetuese. Unë mendoj se nuk ka asnjë mënyrë tjetër për të krijuar Asociacionin, por që të dyja palët të ulen dhe të diskutojnë.

Pezullim të vizave në rast të keqpërdorimit

Zëri: Muaj më parë Komisioni Evropian ka dhënë dritën e gjelbër për liberalizimin e vizave për Kosovën. Kur mund të udhëtojnë kosovarët pa viza në BE, duke marrë parasysh edhe kundërshtimet që po vijnë nga shtete të fuqishme si Gjermania dhe Franca?

Zhbogar: Së pari, ka një propozim nga Komisioni Evropian, për të cilin mendoj se është hapi më i rëndësishëm. Tani është te shtetet anëtare dhe parlamenti Evropian që të marrin vendimin përfundimtar, por Komisioni raportoi se pas 4 vjetëve të procesit Kosova i ka plotësuar të gjitha kriteret. Komisioni përmendi se dy çështje ende duhet të zbatohen, Demarkacioni me Malin e Zi duhet të ratifikohet dhe të luftohet korrupsioni duke prezantuar faktet konkrete.

Tani ka katër propozime para shteteve anëtare rreth katër shteteve për marrjen e liberalizimeve të vizave dhe duke pasur parasysh situatën në Evropë me emigracionin, janë ngritur shumë shqetësime në të gjithë Evropën në lidhje me emigracionin, kështu që vendet anëtare janë të shqetësuara. Dhe para se të shqyrtohet për secilin vend veç e veç udhëtimi pa viza, fillimisht ata duan që paraprakisht të miratojnë dispozita të veçanta për vizat, të cilat mund të rikthen me procedurë të shpejtuar në qoftë se ka një shkelje të marrëveshjes, në qoftë se ka një rritje të migrimit nga këto vende. Ato insistojnë në këtë para se të shqyrtohet liberalizimi i vizave nga çdo vend, që BE-ja të miratojë një mekanizëm për pezullimin e vizave. Pra, një gjendje ku udhëtimi pa viza të mundë të suspendohet shumë shpejt dhe kjo nuk ka të bëjë vetëm me Kosovën.

Zëri: Është thënë se demarkacioni me Malin e Zi është kusht për liberalizimin e vizave. Si të ratifikohet kjo marrëveshje kur kemi paralajmërime nga opozita për bllokim të Kuvendit me gaz lotsjellës?

Zhbogar: Në rekomandimin e Raportit të Komisionit Evropian për liberalizimin e vizave thuhet se para se kosovarët të mundë të udhëtojnë të lirë këto dy gjëra duhet të zbatohen. Unë nuk mund t’ju them se tani se çfarë do të ndodhë në qoftë se kjo nuk implementohet për shkak të situatës politike, për shkak se ju jeni duke thënë se këto dy çështje, Asociacioni dhe Demarkacioni me Malin e Zi, përbëjnë ende një problem për Kuvendin. Më duhet të them se ne e mirëpresim kthimin e “Vetëvendosjes” në Parlament. Mendoj se nuk mund të zhvillohet puna normale e Parlamentit pa pjesëmarrjen e opozitës.

Kjo nuk është e mirë për demokracinë, nuk është e mirë për Kosovën që vetëm njëra palë të miratojë ligjet në Kuvend. Unë mendoj se është Kuvendi i paralizuar, ju keni nevojë për një opozitë për të stimuluar disi diskutimet. Tani dy çështjet në fjalë janë ende problem, nuk mund të zgjidhen këto çështje nëse nuk bisedojmë për to dhe për fat të keq ne e shohim se në Kosovë polarizimi politik ka qenë në rritje muajt e fundit. Ne të gjithë e dimë se për çfarë palët nuk bien dakord, por nuk e dimë se në cilat pika pajtohen, ne përpiqemi për t’i nxitur palët të bisedojmë për atë që janë dakord për, dhe të përqendrohen në atë se për çka pajtohen në emër të Kosovës.

Për fat të keq, politikanët përqendrohen në atë që ata nuk pajtohen dhe jo në atë që ata bien dakord, si në rastin e Asociacionit dhe të Demarkacionit me Malin e Zi. Unë mendoj se ikja nga polarizimi është që të bisedohet për këtë dhe ndoshta të bisedojnë në sferat ku ata mund të pajtohen për të mirën e Kosovës. Duke parë se çfarë situate serioze mbretëron, ne me të vërtetë nuk duam të shohin rikthimin në Kuvend të ngjarjeve të padëshiruara.

Zëri: Pse për shtetet tjera nuk ka qenë kusht demarkacioni për liberalizimin e vizave. A është kjo një e padrejtë ndaj Kosovës?

Zhbogar: Fakti është se ky kusht është miratuar për Kosovën në vitin 2012, kur nuk ishte rasti me Malin e Zi. Ajo që pikërisht nuk është bërë për Malin e Zi, më pas Komisioni ka vërejtur probleme ekzistuese në rajonet tjera për shkak të çështjeve të pazgjidhura kufitare. Komisioni beson se ne kemi mundësi për t’i inkurajuar vendet për t’i zgjidhur problemet kufitare për t’i zgjidhur çështjet kufitare, kurse procesi i vizave me Kosovën duket si një proces për zgjidhjen e problemeve, për të përcaktuar vijën kufitare në mes të Malit të Zi dhe Kosovës.

Zëri: Deklarimet e pasurisë shfaqin realitetin se shumica e politikanëve kosovarë janë bërë shumë shpejt milionerë. A dështuan institucionet vendore, por edhe EULEX-i që ta luftojnë korrupsionin?

Zhbogar: Unë mendoj se EULEX-i ka kontribuuar në shumë ndëshkime dhe ka proceduar shumë raste. Mendoj se pjesë e punës së EULEX-it ishte të iniciojë raste penale, të merret me raste dhe disa janë ende duke vazhduar, kërkohet kohë për të ndërtuar një lëndë, e gjitha varet se sa prova keni, se sa dëshmitarë do të paraqiten për të ofruar dëshmi, sa dëshmi janë mbledhur. EULEX-i ndër të tjera ndihmon në përforcimin e gjyqësorit vendas, mendoj se po shohim ndryshime, EULEX-i po tkurret gjithnjë më shumë që nga viti 2014 dhe më shumë përgjegjësi po transferohen në gjyqësorin e Kosovës. Me mandatin e ri me siguri do të ketë më shumë përgjegjësi dhe më shumë raste për drejtësinë vendore, kështu që ne jemi këtu për të këshilluar dhe përfundimisht të dorëzojmë tërësisht përgjegjësitë e drejtësisë në duart e vendorëve.

Lufta ndaj korrupsionit

Zëri: Si mund të luftohet korrupsioni kur në krye të institucioneve të rëndësishme ka zyrtarë që kanë prejardhje të dyshimtë të pasurisë?

Zhbogar: Për luftimin e korrupsionit ajo që është e rëndësishme është fuqizimi i institucioneve, fuqizimi i gjyqësorit për të bërë punën e vet, është e rëndësishme edhe Agjencia Antikorrupsion. Pasi që ju e përmendët, deklarimet e pasurisë që kam parë këtë vit është se deklarimi i pasurisë është bërë, por me disa vlera të ndryshme nga viti paraprak, kështu që përsëri mendoj për këtë duhet mbështetje politike dhe ndershmëri në lidhje me pavarësinë e gjyqësorit, në lidhje me sundimin e ligjit, duhet që elita politike t’i shpallë masat antikorrupsion dhe të deklarojë se asnjë zyrtar nën hetim për korrupsion nuk do të tolerohet në bordet ose poste të tjera, ne duhet të shohim këtë, ne duhet të shohim ndryshimin e mentalitetit ashtu që korrupsioni duhet të jetë sjellje e papranueshme.

 Zëri: A është rrezikimi i dëshmitarëve arsyeja se pse Gjykata Speciale përbëhet vetëm nga gjykatësit ndërkombëtarë?

Zhbogar: Tani kemi edhe Dhomat e Specializuara dhe njëra nga arsyet pse Gjykata e cila përbëhet nga gjykatës ndërkombëtarë do të merret me gjykimet, është mbrojtja e dëshmitarëve si njëra prej çështjeve kryesore. Kemi parë në të kaluarën dhe ende shohim tani raste të kërcënimit të dëshmitarëve në Kosovë dhe këto pretendime janë serioze.

Kjo përbën shqetësim në Kosovë, frikësimi i dëshmitarëve për t’i ndryshuar deklaratat e tyre. E tërë kjo ka të bëjë me sferën e sundimit të ligjit dhe kjo është arsyeja pse besojmë se Misioni i EULEX-it është ende i nevojshëm në Kosovë.

Kosova i ka kryer detyrat për Specialen

Zëri: Kur do të funksionalizohet Specialja?

Zhbogar: Kosova ka kompletuar detyrat e saja të parashtruara. Gjithashtu BE-ja është e gatshme të financojë Gjykatën. Ajo çfarë jemi duke pritur është që Holanda të ratifikojë marrëveshjen me Kosovën, pasi përmbajtja e saj është një procedurë mjaft e komplikuar në Holandë, por që duhet të finalizohet deri në fund të vitit dhe pasi që kjo marrëveshje të ratifikohet dhe të bëhet e plotfuqishme, atëherë Gjykata do të themelohet zyrtarisht dhe pastaj prokurorët mund të ngrenë padi.Pra, nuk mund të them saktësisht se kur kjo do të ndodhë, pasi kjo varet nga ratifikimi i marrëveshjes nga parlamenti holandez.

Rreziku nga ekstremizmi fetar

Zëri: Kosova po përmendet si shtet me ambient të përshtatshëm për shtrirjen e ekstremizmit dhe radikalizmit fetar. Ju personalisht si e vlerësoni situatën, duke marrë parasysh që jo pak kosovarë kanë qenë pjesëmarrës në luftërat e “Shtetit Islamik”?

Zhbogar: Fillimisht e shoh Kosovën si një shoqëri të pavarur, e cila është duke e festuar Ramazanin në këtë periudhë dhe që secili po tregohet tolerant ndaj të tjerëve. Mendoj se kjo është një gjë pozitive dhe mendoj se kështu duhet të jetë Kosova, ardhmëria e Kosovës. Kemi vërejtur një numër të konsiderueshëm të njerëzve apo luftëtarëve ne radhët e ISIS-it, jam këtu për disa vite dhe më duhet të them se i vërej në mënyrë të dukshme ndryshimet që po ndodhin, por mund të jetë që ndoshta njerëzit po bëhen me religjiozë.

Prandaj, me siguri duke marrë parasysh aspektin ekonomik në Kosovë, duke pasur parasysh të kaluarën e vështirë të Kosovës, si dhe gjendjen që është prezent në Kosovë, do të thosha se ka rrezik, ky rrezik është prezent, por nuk e shoh gjendjen aq alarmuese. Pra, mund të ketë një dozë rreziku, por kjo nuk është në nivel të lartë. Varet nga Kosova sesi do të projektojë të ardhmen e saj, varet sesi njerëzit e saj e shohin perspektivën e tyre, nëse njerëzit e shohin se Kosova po përparon, se ka të ardhme evropiane, nëse shohin integrim në komunitetin evropian, atëherë unë nuk shoh rrezik për shkak të një shoqërie të fuqishme, moderne dhe sekulare. Në këtë aspekt nuk shoh se dukuria në fjalë mund të jetë e rrezikshme për shoqërinë.

Zëri: Megjithatë, kemi pasur financime nga Lindja, Arabia Saudite dhe shumë organizata të Lindjes?

Zhbogar: Mendoj se duhet të jeni syçelë se nga vjen financimi, nga ato vende në formën e ndihmave humanitare apo përmes organizatave joqeveritare, derisa nuk dihet qartë veprimtaria e tyre. Për këtë arsye ka kohë që kemi dhënë këshilla rreth kësaj, se Ligji për Religjionin duhet të adaptohet, çdo gjë bëhet më shumë llogaridhënëse, mendoj se kjo është më se e nevojshme. Gjithashtu Kosova duhet dhe është duke shkuar në atë drejtim për të ndërmarrë kontrolle më strikte të financimit të këtyre organizatave humanitare joqeveritare.

Zëri: Si e vlerësoni faktin se presidenti i Turqisë në Kosovë është duke shtrirë influencën e tij përmes ndërtimit të xhamive. Turqia për 4 vjet në Kosovë ka ndërtuar 20 xhami?

Zhbogar: Nuk kam njohuri të mjaftueshme për këtë çështje, por mendoj se investimet ekonomike janë të mirëseardhura, pavarësisht se nga vijnë. Prandaj investimet turke apo të vendeve tjera janë gjithmonë të mirëseardhura për Kosovën, pasi ndihmojnë në hapjen e vendeve të reja të punës. Sa i përket investimeve me destinim tjetër, natyrisht se lejohen investime për mbështetjen e komuniteteve që jetojnë këtu, ose ndihmën për ndërtimin e xhamive, pra kjo në vetvete nuk përbën diçka të keqe.

Ajo që është shqetësuese në Kosovë është se duket se ju keni shumë imamë që në disa xhami japin mesazhe të gabuara për të rinjtë me anë të predikimeve të tyre, pastaj kjo me kombinimin e disa elementeve tjera ndikon që një numër i lartë i tyre të shkojnë në Siri. Por siç theksova, mendoj se zgjidhja për këtë është të zhvillohet Kosova në aspektin ekonomik, të vazhdojë rrugën e saj evropiane dhe bashkëpunimin me komunitetin ndërkombëtar. Nuk mendoj se gjendja aktuale përbën një rrezik për shoqërinë, por rreziku mund të vijë nëse njerëzit e gjejnë veten të dëshpëruar, tërësisht të vetmuar dhe të braktisur.

46000 veteranë rrezikojnë stabilitetin buxhetor

Zëri: A po rrezikohet seriozisht qëndrueshmëria buxhetore e Kosovës me një numër prej 46000 veteranëve të luftës. A e keni diskutuar këtë çështje me Qeverinë e Kosovës?

Zhbogar: Për neve kjo përbën shqetësim, sepse një numër i madh, një shumë e trefishtë nevojitet për përfitime të tjera dhe kjo e rrezikon stabilitetin e Kosovës. E dimë se kjo ka qenë arsye për arritjen e marrëveshjes me FMN-në, e cila është e një rëndësie të madhe, prandaj shpresojmë që spektri politik kosovar të gjejë mënyrën për zgjidhjen e këtij problemi dhe jo t’i shpenzojë paratë e projekteve të dedikuara për zhvillimin e Kosovës. Shpresojmë të gjendet mënyra që ata të cilët meritojnë këto benefite t'i marrin, por që në të njëjtën kohë Qeveria e Kosovës të ketë mjete të mjaftueshme të punojë në projekte që sjellin dobi për tërë Kosovën. E kuptoj së është një situatë e palakueshme, por Qeveria duhet te gjejë zgjidhje që të mos rrezikojë marrëveshjen me FMN-në, të mos rrezikohen projektet e zhvillimit në Kosovë. Është një situatë e vështirë për Qeverinë, por duhet të gjendet një zgjidhje për këtë numër mjaft të lartë dhe të papritur të veteranëve.