Braw
FP: Kur Putini e donte NATO-n
Bota mbijetoi edhe një javë pa shpërthyer një luftë e madhe në Evropë. Në të vërtetë, duke pasur parasysh se presidenti rus Vladimir Putin është i zemëruar me Perëndimin dhe qeveria e tij ka paralajmëruar për pasoja katastrofike, pas negociatave të javës së kaluar me NATO-n, më shumë javë si kjo nuk duhen marrë si të mirëqena.
Ekziston një njeri që i njeh mirë mendimet e Putinit për sigurinë ruse dhe evropiane dhe arriti të bashkëpunojë me të edhe për çështje jashtëzakonisht të mprehta. Sot, ai po e sheh se si gjendja e vështirë e Evropës po përkeqësohet dhe është i habitur nga ndryshimi rrënjësor i mendjes së ish-bashkëbiseduesit të tij. Por njohuritë e tij mund të ndihmojnë në udhëzim vendimmarrësit perëndimorë, ndërsa ata përpiqen të shmangin luftën me Rusinë. Personi në fjalë është ish-sekretari i përgjithshëm i NATO-s, George Robertson.
Në një natë me borë në shkurt të vitit 2000, Robertsoni mbërriti në Moskë për takimin e tij të parë me Putinin. Ushtruesi i ri i detyrës së presidentit të Rusisë ishte i panjohur për Robertsonin, pasi ishte emëruar vetëm së fundmi nga presidenti rus në largim, Boris Yeltsin. Robertsoni, ndërkohë, kishte mbërritur në Moskë me një aeroplan të Forcave Ajrore Gjermane; NATO-ja nuk ka një aeroplan për sekretarin e saj të përgjithshëm, i cili mbështetet në bujarinë e shteteve anëtare për çdo nevojë udhëtimi. Pamja e parë që pa Putini te Robertsoni në tokën ruse ishte skocezi i veshur me kapelë leshi, duke informuar mediat përpara një aeroplani me fjalën LUFTWAFFE (armë ajrore) e shfaqur në vend të dukshëm.
Arritja në kryeqytetin rus ishte një fitore për Robertsonin, i cili ishte emëruar sekretar i përgjithshëm një vit më parë pasi shërbeu si ministër i Mbrojtjes britanike: Pas një shkrirjeje në fillim dhe në mes të viteve 1990, marrëdhëniet e NATO-s me Rusinë ishin kthyer në të ftohta. Në vitin 1999, NATO-ja filloi një fushatë bombardimi kundër njësive serbe në ish-Jugosllavi, që po kryenin spastrim etnik kundër grupeve të tjera etnike, veçanërisht në Kosovë.
Fushata shkaktoi fërkime të mëdha me Moskën, një aleate e vjetër e Serbisë. Kur Putini u emërua kryeministër në gusht 1999, konflikti po i afrohej fundit, por vullneti i keq rus kundër NATO-s mbeti. “Rusët ishin shumë të ofenduar nga rasti i Kosovës”, kujton Robertsoni në një intervistë me “Foreign Policy” javën e kaluar. “Ata ndjenin se ishin befasuar, madje edhe të mashtruar”.
Menjëherë pasi mori drejtimin e NATO-s, Robertsoni vendosi të udhëtonte në Washington për të takuar presidentin e atëhershëm të SHBA-së Bill Clintonin, i cili kishte ndihmuar në negocimin e Aktit Themelues NATO - Rusi, të cilin NATO-ja dhe Rusia e miratuan në vitin 1997 dhe në të cilin ata bien dakord të bashkëpunojnë dhe konsultohen, të mos kërcënojnë përdorimin e forcës dhe në të cilin NATO-ja premton të mos vendosë armë bërthamore në territorin e shteteve të reja anëtare. Presidenti amerikan tha se rindërtimi i marrëdhënieve me Rusinë duhet të jetë një nga prioritetet e Robertsonit, një përfundim që sekretari i përgjithshëm kishte arritur gjithashtu.
Kjo ishte më e lehtë të thuhej sesa të bëhej. Ambasadori i Rusisë në NATO, Sergey Kislyak (më pas zëvendësministër i Jashtëm dhe tani anëtar i Këshillit të Federatës, dhoma e lartë e parlamentit të Rusisë), ishte një figurë e ashpër dhe dukej se nuk e pëlqente Robertsonin, i cili kishte mbështetur ndërhyrjen në Kosovë. Robertsoni, duke pasur avantazhin e rastësishëm, por të pamohueshëm të të folurit anglisht me theks skocez dhe kështu duke tingëlluar miqësor edhe kur jepte mesazhe të vështira, provoi çdo rrugë me Kislyakun. Ai i tha ambasadorit se do të ishte i gatshëm të fliste me zyrtarët rusë. Ai potencoi se do të ishte i gatshëm të udhëtonte në Moskë. Ai i theksoi lidhjet e tij të gjata me Rusinë.
Asgjë nuk funksionoi. “Asgjë që u përpoqa nuk bëri punë derisa Putini erdhi në pushtet vitin e ardhshëm”, më tha Robertsoni. “Në atë moment fola me [ministrin e atëhershëm të Jashtëm rus] Igor Ivanov. Menjëherë pas kësaj, pati një telefonatë nga Moska që thoshte, ‘Nëse do të kërkonit një takim në Moskë, ne mund ta konsideronim shumë seriozisht’”. Në shkurt 2000, Robertsoni mbërriti në Moskë, duke guxuar vetëm të shpresonte për diçka pak më e favorshme se refuzimi i Kislyakut.
Për nga temperamenti dhe prejardhja, Robertsoni dhe Putini janë thelbësisht të ndryshëm: Robertsoni është një skocez i pëlqyeshëm dhe ish-student aktivist, një politikan i Partisë Laburiste i njohur për pëlqimin dhe logjikën e tij të shëndoshë. Putini, natyrisht, kishte qenë një zgjedhje kaq e papritur për të pasuar Yeltsinin, pasi dihej relativisht pak për të.
Deri më sot, e kaluara e fshehtë e Putinit e bën atë më misterioz. Por ajo që ky politikan fillestar i tha bashkëbiseduesit të tij të ri shkonte shumë përtej çdo gjëje që Robertsoni guxonte të shpresonte. “Ai më tha: ‘Dua të rifilloj marrëdhëniet me NATO-n. Hap pas hapi, por unë dua ta bëj’”, kujton Robertsoni. “Ai shtoi se ‘disa njerëz nuk pajtohen me mua, por kjo është ajo që dua’. Dhe ai tha, ‘Unë dua që Rusia të jetë pjesë e Evropës Perëndimore. Është fati ynë’. Ishte një atmosferë shumë e përzemërt”. Edhe shkrimet e mediave të asaj kohe pasqyrojnë këtë optimizëm. “Mendoj se ai ndau pikëpamjen time se periudha e ftohtë duhet të marrë fund”, u tha Robertsoni gazetarëve menjëherë pas takimit. “Unë mendoj se kemi lëvizur nga marrëdhënia e ngrirë në terren paksa më të shkrirë”.
Asnjëri nga ta nuk kishte ndonjë iluzion se Rusia ishte në gjendje të bashkohej me Evropën Perëndimore shumë shpejt. Por atmosfera miqësore në këtë takim të parë i lejoi ata të arrinin në përfundimin se do të punonin hap pas hapi. “Pastaj drekova me Ivanovin dhe anëtarët e bashkësisë diplomatike. Kishte një frymë shumë të fortë të ‘ne kemi qenë antagonistë, por le të ndërtojmë një marrëdhënie të re’”, më tha Robertsoni.
Si pjesë e Aktit Themelues NATO - Rusi, ishte krijuar një këshill i përhershëm i përbashkët—në thelb Këshilli i Atlantikut të Veriut dhe Rusia, që do të kryesohej me rotacion nga Rusia dhe NATO-ja. “Kislyaku kryesoi një mbledhje, unë kryesova tjetrën dhe kështu me radhë”, shpjegoi Robertsoni. “Ishin takime të rënda. Takimet u kufizuan kryesisht për të folur për Ballkanin dhe nuk ishin shumë konstruktive”. Qeveritë e NATO-s ishin gjithashtu të etura që aleanca të punonte më ngushtë me Rusinë. “Në atë pikë, Putini ra dakord që duhet të ketë një këshill të ri dhe se ai duhej kryesuar nga sekretari i përgjithshëm i NATO-s”, tha Robertsoni. “Ky ishte një vendim i madh nga rusët, një ndryshim i madh në pozicionin e tyre”.
Në takimin e parë të Këshillit NATO-Rusi, me Robertsonin si kryetar i vetëm i këshillit, krerët e shteteve dhe qeverive patën secili një shans për të folur. Më pas, Robertsoni kujtoi: “Putini kërkoi përsëri fjalën”. Ai ia la fjalën liderit rus. “Dhe ai tha, ‘Kam vënë re, zoti sekretar i përgjithshëm, që ju jeni kryetar i Këshillit të Atlantikut të Veriut dhe se jeni gjithashtu kryetar i Këshillit të Partneritetit Euro-Atlantik dhe tani jeni kryetar i Këshillit NATO - Rusi. A mund të sugjeroj që selia e NATO-s të riemërohet Dhoma e Këshillave?” “Këshilli” është ‘sovjetik’ në rusisht dhe përkthyesi, duke e kapur lojën e fjalëve të Putinit, e përcolli sugjerimin e tij si “Shtëpia e Sovjetikëve”.
“Delegacioni polak ishte i tmerruar”, kujton Robertsoni. “Por ishte një shaka dhe kjo ishte atmosfera në atë kohë. Ne filluam bashkëpunimin në shumë fusha me shqetësim të përbashkët, si kundërterrorizmi, riprodhimi dhe kërkimi dhe shpëtimi me nëndetëse. Nuk ishte thjesht një takim rasti i samitit dhe më pas të paketonim valixhet tona”. Kërkimi dhe shpëtimi me nëndetëse ishte, natyrisht, jashtëzakonisht i rëndësishëm në sfondin e katastrofës së nëndetëses Kursk të vitit 2000 që la të vdekur 118 anëtarë të ekuipazhit rus. Dy burrat gëzonin gjithashtu një marrëdhënie personale shumë produktive. Robertsoni ndjeu se ata u afruan mirë dhe Putini dukej se ndante këtë pikëpamje. Ai tregonte shaka të mira dhe citonte ish-kryeministrin britanik Winston Churchill.
Më pas sulmet e 11 shtatorit goditën Shtetet e Bashkuara dhe NATO-ja u përgjigj me shpejtësi, duke thirrur nenin 5, duke kërkuar që të gjithë anëtarët t’i vijnë në ndihmë atij që ishte sulmuar. Por marrëdhënia e Robertsonit – dhe e aleancës – me Rusinë i mbijetoi edhe kësaj krize. Në të vërtetë, Putini e ngriti antenën e bashkëpunimit. Në një takim në Bruksel menjëherë pas 11 shtatorit, “ai më pyeti shumë qartë: ‘Kur do ta ftoni Rusinë të anëtarësohet në NATO?’”, tha Robertsoni.
“Ky ishte një takim kokë më kokë me vetëm përkthyes të pranishëm. Dhe unë thashë, ‘Epo, ne nuk i ftojmë vendet të anëtarësohen në NATO. Vendet aplikojnë për anëtarësim në NATO, dhe më pas ne marrim një vendim’. Dhe ai tha, ‘Ne nuk do të qëndrojmë në listë të pritjes me shumë vende që nuk kanë rëndësi’. Dhe unë thashë, ‘Mirë, le të ndërtojmë marrëdhëniet diplomatike dhe të shohim se ku do të na çojë kjo’”.
As zhgënjimi për të pritur në linjë me vendet më të vogla nuk e dëmtoi frymën bashkëpunuese të Putinit. Pas diskutimit të tyre, Robertsoni dhe Putini mbajtën një konferencë të përbashkët për shtyp. Robertsoni tregoi se çfarë ndodhi. “Një gazetar francez nga ‘Le Monde’, i cili gjithmonë bënte pyetje të sikletshme, më pyeti nëse kisha ndarë me Putinin kërkesat e Shteteve të Bashkuara në lidhje me të drejtat e fluturimit, qasjen në porte dhe gjëra të tjera që ata donin sipas Nenit 5”, tha ai. “Isha i mërzitur me veten që nuk e përmenda në takim, por para se të mund të thosha diçka, Putini tha: ‘Jo, nuk e bëri, dhe pse ta bënte? Është punë e NATO-s dhe nuk ka të bëjë fare me Rusinë’. Kjo ishte jashtëzakonisht e dobishme”.
Por kryesisht, Putini ishte mjaft i heshtur, i fokusuar kryesisht në hapa praktikë. “Kishte vetëm tre tema ku Putini pushoi së qeni figura e qetë, debatuese, presidenciale dhe u bë i pasionuar, pothuajse emocional”, shpjegoi Robertsoni. “Ato tre tema ishin Gjeorgjia, Çeçenia dhe Letonia”. Publiku pa të njëjtin personazh të qetë dhe debatues. Në një konferencë të përbashkët shtypi në janar 2003, Putini iu përgjigj një pyetjeje në lidhje me Ukrainën. “Ukraina është një shtet sovran i pavarur dhe do të zgjedhë rrugën e saj drejt paqes dhe sigurisë”, tha ai. Rusia kishte mbërritur në komunitetin perëndimor të kombeve.
Dhe pastaj gjithçka përfundoi. Sigurisht, jo menjëherë, por lufta e Rusisë kundër Gjeorgjisë në 2008 shkaktoi një përçarje me NATO-n. Pushtimi i Ukrainës në vitin 2014 – i cili mbetet një konflikt aktiv – krijoi një ndarje edhe më të madhe. Menjëherë pas pushtimit, NATO-ja pezulloi takimet e rregullta të Këshillit NATO-Rusi, megjithëse ai mbetet aktiv në nivel teknik dhe herë pas here rimbledhet – siç ndodhi gjatë negociatave jashtëzakonisht të tensionuara NATO-Rusi javën e kaluar. Sot, marrëdhëniet midis Rusisë dhe NATO-s janë aq të tmerrshme sa flitet realisht për një sulm ushtarak rus, për të mos përmendur frikën konkrete të një pushtimi rus në shkallë të plotë të Ukrainës.
Kthimi i ngjarjeve e huton Robertsonin, ndoshta liderin perëndimor që i njeh më së miri pikëpamjet e Putinit për aleancën. “Në të gjitha takimet dhe bisedat që pata me të, ai nuk u ankua kurrë për zgjerimin e NATO-s, as edhe një herë”, tha Robertsoni. “Ne patëm zgjerimin e vitit 2002, shtatë vende u bashkuan në NATO, të gjitha nga Pakti i Varshavës, duke përfshirë tre nga Bashkimi Sovjetik. Por ai nuk u ankua asnjë herë. Ne kishim një dallim mendimi në lidhje me Traktatin CFE, por kaq ishte”.
Traktati i Forcave të Armatosura Konvencionale në Evropë (CFE) i vitit 1990 vendosi kufizime për forcat konvencionale dhe pajisjet ushtarake në Evropë. Edhe pasi shtetet baltike u larguan nga Bashkimi Sovjetik, forcat e tyre ende llogariteshin në totalin rus – një defekt ligjor në traktat që në mënyrë të pashmangshme shkaktoi acarim në Rusi. Edhe Putini ishte i irrituar, por i la mënjanë shqetësimet.
Sot, Putin bën pjesën më të madhe të rrethimit të dyshuar të NATO-s ndaj Rusisë dhe premtimeve të Perëndimit ndaj ish-liderit sovjetik Mikhail Gorbachev në këmbim të pëlqimit të tij për ribashkimin e Gjermanisë. “Ia vlen t’u kujtojmë njerëzve se e gjithë kjo zhurmë për premtimet ndaj Gorbaçovit, ose që kancelari [gjerman] [Helmut] Kohl tha këtë apo atë, është thjesht zhurmë”, tha Robertsoni. “Fakti është se në vitin 1999, Yeltsini nënshkroi Aktin Themelues të NATO-s, i cili njihte të drejtën e vendeve për t’u anëtarësuar në NATO. Është shumë mirë të flasim për premtime, por rusët nënshkruan Aktin Themelues. Ne premtuam se nuk do të kishte stacionim të përhershëm të trupave të NATO-s dhe nuk do të kishte stacionim të armëve bërthamore në vendet e reja anëtare të NATO-s, dhe NATO i ka qëndruar rreptësisht kësaj marrëveshjeje”.
Robertsoni e ka të vështirë të kuptojë se çfarë e shkaktoi fytyrën radikale të Putinit. Ndoshta, arsyeton ai, izolimi në rritje i Putinit dhe rrethit të tij të ngushtë po i bën ata të humbasin kontaktin me realitetin dhe të fillojnë të besojnë propagandën e tyre, dhe nuk ka asnjë qendër të jashtme të pushtetit – si një kabinet i fuqishëm apo një byro politike – që mund të rregullojë perceptimin e tij, e lëre më mënyrën e tij të veprimit.
Në tetor 2021, pasi NATO-ja revokoi akreditimet e tetë rusëve që punonin në misionin e Rusisë në NATO, Moska e mbylli misionin krejtësisht. “Nëse rusët besojnë seriozisht se NATO-ja përbën një kërcënim për ta, kjo është një gjendje pothuajse psikologjike, jo një pozicion negociator”, tha Robertsoni. “Kjo është ajo që më shqetëson. Putini duket se është po aq i pasionuar dhe emocional për Ukrainën sot, sa ishte për Gjeorgjinë, Çeçeninë dhe Letoninë në atë kohë”.
Draft-marrëveshja, një seri kërkesash që Rusia ia paraqiti Shteteve të Bashkuara dhe NATO-s muajin e kaluar, duket se mbështet analizën e Robertsonit se Putini dhe rrethi i tij i ngushtë kanë filluar të besojnë propagandën e tyre. “Draft-marrëveshja është një veprim shumë i çuditshëm”, tha ai. “Dhe pse kjo urgjencë? A besojnë ata vërtet se SHBA-ja do të vendosë raketa në Ukrainë? Kjo bisedë se ‘ne kemi nevojë për një përgjigje menjëherë’ duket tepër teatrale”. Megjithatë, nuk është kështu, kur vjen nga një regjim aq i izoluar sa duket se merr vendime në bazë të perceptimeve të mbledhura në dhomën e tij të jehonës.
Kjo është një tragjedi. Është një tragjedi jo vetëm për Rusinë dhe vendet që mund të vendosë të dëmtojë si rezultat i perceptimit të shtrembëruar të realitetit të regjimit të saj. Është një tragjedi edhe për pjesën tjetër të botës, sepse shumë çështje urgjente varen nga bashkëpunimi i Rusisë dhe Perëndimit. Merrni parasysh ndryshimin e klimës. Ekonomia e dalë kohe e Rusisë e bën vendin një emetues kryesor të dyoksidit të karbonit.
Për më tepër, gati dy të tretat e Rusisë janë të mbuluara nga ngrica e përhershme dhe tani ngrica e përhershme po shkrihet. “Qytete të tëra do të fillojnë të fundosen”, tha Robertsoni. “Dhe kur bëhet fjalë për çështje si Irani, gjithashtu, Rusia do të përfitonte nga puna me NATO-n. Raketat iraniane nuk do të godasin Washingtonin, por ato mund të godasin Moskën. Nga interesi i brendshëm, Rusia duhet të bashkëpunojë me NATO-n për problemet e shqetësimeve të përbashkëta”.
Ky është problemi i përballjes së Rusisë me NATO-n: Putini dhe rrethi i tij i ngushtë thonë se po mbrojnë vendin e tyre, por ata mund të përfundojnë duke i shkaktuar atij më shumë dëm sesa mund të ëndërronte një aleancë armiqësore antiruse. Ish-aktivisti i dashur studentor skocez, i cili është anëtar i Dhomës së Lordëve Britanikë dhe mbetet një nga shtetarët më të respektuar të vendit të tij, do të ishte në gjendje t’i thoshte Putinit një gjë të tillë. Por as Robertsoni nuk arrin të depërtojë më në dhomën e jehonës së presidentit rus. /Zëri
Elisabeth Braw, kolumniste në “Foreign Policy” dhe një bashkëpunëtore e “American Enterprise Institute”
Sqarim: Të gjitha opinionet në këtë rubrikë reflektojnë qëndrimet e autorit/autorëve e jo domosdoshmërisht të NGB “Zëri” SHPK
