Ismail Kadare rrëfen si e arrestuan për falsifikim monedhash kur ishte vetëm 12 vjeç

Ismail Kadare rrëfen si e arrestuan për falsifikim monedhash kur ishte vetëm 12 vjeç

Kultura May 24, 2019 - 23:47
Lexoni detajet

Në një bisedë të lirshme, me pyetje nga më naivet e deri tek ato të kuruara bukur, shkrimtari me famë botërore iu përgjigj interesit të tyre, duke treguar episode të pathëna më parë. Ato datojnë që nga koha e fëmijërisë me prapësinë që i kushtoi arrestimin në klasë, fillimin e palavdishëm në letërsi e deri te njohja me Helenën e bukur përmes shokut shkrimtar, Dhimitër Xhuvani.

Përveç një takimi të paharrueshëm, në fund të bisedës që zgjati për më shumë se një orë, Kadare iu dhuroi fëmijëve libra të tij me autografe. Nuk mungoi apeli drejtuar shoqërisë për një interes më të madh në drejtim të tyre. Më poshtë sjellim bisedën e plotë të shkrimtarit me fëmijët jetimë.

Përse zgjodhët të bëheshit shkrimtar? Çfarë shërbeu si shtysë për ju?

Kur jemi fëmijë kemi lloj-lloj ëndrrash, mendimesh…kushedi ç’keni menduar secili nga ju se ç’do bëheni…balerina, shkrimtarë, filozofë, aviatorë. Njerëzit nuk i tregojnë ndonjëherë këto, por ne shkrimtarët jemi të detyruar t’i tregojmë në kuptimin moral. Unë kam qenë i vogël kur kam menduar si plot fëmijë të tjerë, kështu që pa i dhënë atë peshën e fjalës shkrimtar, mendoja të bëja atë që po lexoja në atë kohë. Isha në një moshë 11-12-vjeçare ku leximi është shumë i natyrshëm te disa dhe jo fort i natyrshëm te disa të tjerë. Unë e doja shumë leximin dhe siç e kam shpjeguar disa herë, fati e solli që nga librat që më ranë në dorë për herë të parë, ishte një libër jo i përshtatshëm për fëmijë. Është fjala për “Makbeth” të Shekspirit, e cila më tërhoqi sepse kishte fantazma dhe shtriga. Jo se e kuptoja thellësinë e saj, se isha i vogël. Për fat të mirë, më qëlloi një model i jashtëzakonshëm, u magjepsa pas tij dhe më rrinte mendja që të bëhem edhe unë si ky dhe m’u duk shumë e lehtë. Gjë e parë që bëra, mora një fletore dhe laps dhe fillova ta kopjoj me dorë … ky është fillimi im. Ka diçka komike në këto fillime, nuk janë serioze. Po ju them thjesht si kuriozitet. Le të bëjmë një bisedë të lirshme, jo si artikuj gazete. Ndaj, s’dua t’ju jap kufizime e këshilla se çfarë pyetje duhet të bëni. Ju jeni djem e vajza të reja, keni fantazi të zhvilluar. Mund t’ju mungojnë shumë gjëra, por jam i sigurt se nuk ju mungon fantazia, ëndrrat, mendimet, opinionet që keni për gjërat e të gjitha. Ndaj, do të doja të bënim një bisedë të lirshme me një shkrimtar.

Cili ka qenë shkrimi juaj i parë dhe kur e keni botuar?

Kur unë isha 11-12 vjeç, në atë kohë në Shqipëri, dilte një gazetë, “Letrari i ri” quhej. Këtë gazetë e nxirrte Lidhja e Shkrimtarëve për të rinj ku botoheshin shkrime të fillestarëve dhe disa herë jepeshin dhe përgjigjet e redaksisë për shkrimet e tyre dhe meqenëse bashkëpunëtorët ishin të rinj në moshë, gazeta jepte edhe këshilla. Duke e kuptuar që ajo që kisha shkruar nuk kishte ndonjë vlerë, mua më jepte një këshillë: “Ju mos u dëshpëroni që kjo që keni shkruar nuk po e botojmë, por ju duhet të lexoni pak më shumë para se të shkruani”. Me një fjalë, më dhanë një dush të ftohtë sepse vërtet vjersha ishte e dobët nga çdo pikëpamje. Fillim i palavdishëm ky. Por unë u gëzova se pashë emrin të shkruar në gazetë dhe s’më interesoi shumë se çfarë shkruante brenda. Me kokën time e kisha të zhvilluar anën e fantazisë, por logjikën të varfër. Ky ka qenë fillimi, një fillim për të mos u marrë si shembull.

Për të arritur majat e suksesit, mendoj që të gjithë ne e kemi një udhërrëfyes. Kush ka ndikuar te ju?

Kur kam qenë adoleshent, në gjimnaz, kemi pasur një rreth letrar, ku disa djem e vajza të reja, që më vonë u bënë të njohur në letërsi, kanë qenë anëtarë të këtij rrethi. Ky rreth ishte shumë nxitës në letërsi sepse mblidheshim dhe diskutonim, lexonim vjershat e njëri-tjetrit. Për krijimtarinë time kanë ndikuar shkrimtarët që bëja mësim në shkollë. Ata që ishin të njohur për të gjithë, ishin edhe për ne. Ishte i pamjaftueshëm ky ndikim, sepse kjo letërsi klasike shqipe mund të ndikojë në mënyrë të tërthortë te letrarët që duan të shkruajnë.

A është e vërtetë që kur ishit 12 vjeç u dënuat për falsifikim monedhash?

Unë kam qenë 12 vjeç dhe bashkë me një shokun tim të klasës na tha mendja, e shkurtër në këtë rast, që ngaqë gjetëm ca shkronja plumbi, me të cilën shtypeshin librat, t’i shkrinim e të bënim lodra me to. Na shkrepi në kokë të bënim 5- lekëshe. Në një vend kishte vajtur motra e vogël e këtij shokut tim të blinte pasta e akullore. Lajmëroi policinë, së cilës iu duk një kuriozitet i madh që në qytetin tim s’kishte pasur rast ndonjëherë të zbuloheshin monedha false, se është një gjë shumë e komplikuar, e vështirë për t’u bërë dhe nuk mund të merret seriozisht, aq më tepër kur e bëjnë ca kalamaj. Por kjo s’e pengoi policinë të na arrestojë në orën e mësimit. Ne u bëmë të famshëm për keq…. Kjo histori mezi u harrua, por kjo s’i pengoi më vonë të ma përmendin dhe në biografinë time, kur unë ndërkohë botoja libra. Ca më bëri mirë kjo, ca më bëri keq, u bëra si figurë kurioze, por kur je në atë moshë, nuk të bën fort përshtypje. Kjo ka qenë aventurë e parë e imja.

Çfarë do të thoshte për ju të ishit shkrimtar i realizmit socialist? Ju ka mbetur ndonjë ngjarje e asaj periudhe pa e hedhur në fletë?

Ngjarjet e jetës janë të pafundme dhe në epokën e socializmit kanë qenë shumë të forta, dramatike, të dhimbshme, por për fat të keq nuk janë të pasqyruara në letërsi, sepse letërsia e asaj kohe, në vendin tonë dhe aleate komuniste, e kishte pothuajse të ndaluar të shkruante për gjëra të dhimbshme, që të fusnin në mendime, të nxirrnin gjumin, sepse shteti nuk donte. Atëherë ishte parulla që populli ishte i lumtur dhe ne shkrimtarët duhet të përshkruanin lumturinë e tij. Por lumturia në letërsi është shumë e mërzitshme ta shkruash. Është mirë ta kesh, ta shijosh, por të ulesh të shkruash diçka, nuk është fort tërheqëse. Për fat të keq, tërheqëse për artin janë gjërat dramatike. Letërsia dhe arti kështu janë. Bazohen në gjëra të fuqishme, shpesh jo të gëzueshme, shpesh të hidhura. Për shembull, kemi letërsinë e vjetër antike, e gjitha e bazuar në përshkrime fatkeqësish. Në një libër ose dramë bëhet fjalë për mijëra ushtarë që grihen në fushën e luftës për një grua…Pra, nuk del njeri të thotë që letërsia, thesari i njerëzimit, ç’është ky thesar që na mërzit. Ja që kështu qenka letërsia, sepse të zgjon ndërgjegjen, s’të lë të qetë.

Një nga kureshtjet e mia është të di historinë se si jeni njohur me bashkëshorten tuaj…

Më ke zënë ngushtë këtu se s’mund ta ndryshoj fare. E kam përbri. Njohja ime ka qenë si ta them, edhe e zakonshme, edhe jo e zakonshme. Unë në atë kohë kam qenë në Moskë në Bashkimin Sovjetik, studioja letërsi dhe herë pas here në Moskë vinin gazetat e vendeve aleate, midis tyre dhe shqiptare. Ndër to pashë një tregim të një vajze që quhej Helena Gushi. Një shok i imi i institutit më tha: “E sheh këtë vajzën që ka botuar këtë, e njoh. Është një vajzë e bukur dhe po t’i shkruash ti një urim për këtë tregimin, ajo do të bëjë letër dhe do të bjerë në dashuri me ty. Dhe kur të vemi për pushime, pas 2-3 javësh ta kesh të njohur atje, mos të vish vërdallë nëpër Tiranë”. Kështu ndodhi vërtet. Ky është Dhimitër Xhuvani. U tregua profet. Unë i bëra një letër të shkurtër Helenës që u impresionova nga tregimi dhe Helena bëri një përgjigje dhjetë herë më të gjatë. Kështu u njohëm. Kur erdha në Shqipëri patëm rast që u takuam.

Dua të di, a ka qenë kuraja një nga degët, të cilën e keni shtrënguar fort gjatë udhëtimit tuaj?

Unë kam pasur shumë besim në vetvete. Të vegjlit kanë shumë besim. Mua shokët e mi të ngushtë më thoshin që ti je shkrimtar i madh, pavarësisht se kishin lexuar 4-5 vjersha dhe unë e besoja. Më dukej normale. Bile ata ziheshin me shokët e klasave të tjera që thoshin se nga doli ky shkrimtar i madh, ai është si ne. Fëmijët e kanë këtë gjë. Besojnë në gjëra të pabesueshme. Por kjo është edhe e mirë, edhe e keqe nëse bëhet sëmundje pastaj. Në fillim kisha kurajë të madhe shumë, të pafundme. Të jesh shkrimtar i madh, në fillim s’më dukej ndonjë gjë e jashtëzakonshme. Më vonë, sa më tepër rritesha, aq më shumë e kuptoja që kjo është e vështirë, për të mos thënë e pamundur.

Sa ka ndikuar në veprat tuaja jetesa në Rusi?

Jeta studentore në Rusi ka ndikuar shumë, sikurse ndikon fëmijëria. Në mënyrë të çuditshme të papritura, për mirë ose për keq. E keqja e letërsisë shqipe në atë kohë ishte se djemtë dhe vajzat e reja në moshë, kur fillonin të shkruanin ishin përpara një propagande jashtëzakonisht kërkuese, të dëmshme për letërsinë. Po të dëgjoje propagandën që bënte shtypi, letërsia, shkollat, të merrte në qafë. Ata thoshin se detyra e shkrimtarëve është të këndojnë për lumturinë e popullit, për gëzimin e punës. Mendoni një roman për gëzimin e punës. S’të nxit asgjë. Kurse një dramë, një ngjarje e hidhur, një tragjedi që keni parë nuk harrohet tërë jetën.

Të gjitha veprat tuaja, jam shumë i sigurt që do lexohen nga mbarë bota. A keni ju një libër të preferuar?

Këtë pyetje ua bëjnë të gjithë shkrimtarëve. Nuk mund të them një. Janë disa vepra, një grup veprash që unë i preferoj mbi të tjerat, por nuk mund të them këto. Shkrimtarët e kanë të vështirë t’i përcaktojnë. Një nga librat që çmohet në botë është “Prilli i thyer”, sepse ka brenda kureshtje dhe gjëra që nuk ekzistojnë te disa popuj…për arsye nga më të ndryshmet. Por kjo nuk do të thotë gjë.

Sa kohë keni jetuar në Gjirokastër dhe çfarë ndikimi ka pasur qyteti në veprat tuaja? Edhe pse e di që një pjesë e teksteve zhvillohen aty…

Gjirokastra ka luajtur një rol dhe unë këtë nuk e kam fshehur. Kam shkruar dhe një libër “Kronikë në gur”. Kanë qenë gjurmë të pashlyeshme. Vetë Gjirokastra është qytet interesant, por mund edhe të mos ishte dhe për fëmijën në sytë e tij mund të bëhej. Ka qenë në kohë lufte dhe tamam si në teatër. Kam qenë i vogël kur erdhën ushtritë italiane. Ata kishin një porosi që të silleshin mirë, të mos i fyenin shqiptarët, sidomos vajzat, sepse janë me sedër të madhe. Por italianët nuk e respektonin këtë gjë dhe shpesh qëllonin që banorët fanatikë, konservatorë të Gjirokastrës e dinin këtë qëndrim zyrtar të shtetit dhe ishin shumë të ashpër me ushtarakët italianë që ngacmonin vajzat. Me sytë e mi unë kam parë 2-3 raste, plaka të lagjes, që kanë kapur për flokësh një oficer italian dhe ai nga frika s’dinte ç’të bënte, sepse plakat gjirokastrite ishin prej natyre të guximshme, sidomos për punë nderi. Kjo gjë ndodhi në kontrast me gjermanët, që erdhën më vonë. Ata kishin të njëjtin udhëzim, gati të fshehtë, që të mos ngacmonin shqiptarët për punë nderi sepse këta janë të çmendur dhe i japin një rëndësi shumë të madhe dhe do na krijonin telashe politike. Gjermanët nuk kthenin as kokën kur kalonin gratë, iu bindeshin urdhrave. Të tilla gjëra ishin si teatër. “Darkë e gabuar” e të tjera që kam shkruar unë kam kujtuar episode të tilla, që bënin edhe për të qeshur. Kjo ishte e mirë për letërsinë se kjo nuk e bënte realitetin ta përshkruaje bardhë e zi, domethënë nga një anë ne të mirët, partizanët, e nga ana tjetër fashistët, të ligjtë, të poshtrit. Ishte një realitet i përzier, që për fat të keq në letërsi nuk zuri vend dhe e dobësoi letërsinë shqipe. Nuk besoj se keni lexuar libra të asaj kohe, ku të përshkruheshin drama të tilla.

Në Ditën Ndërkombëtare të Jetimëve, a keni një apel për shoqërinë?

Çmoj shumë brezin e moshës suaj, sidomos në një gjendje jo fort të zakonshme siç jeni juve, që ju mungon diçka që ka lidhje dashur pa dashur me letërsinë dhe artet. Një pikëllim (letërsia e ka këtë detyrë)të prek, s’të lë të qetë. E gjithë shoqëria ka për detyrë t’ua lehtësojë këtë gjendje, do doja të ishte më i madh interesi, më i vazhdueshëm. Ju jeni tamam ajo pjesë e popullsisë që keni nevojë për ngrohtësi njerëzore, nuk ju ngopin fjalët boshe. Një shpirt kur dëshpërohet, kur mallëngjehet, trazohet, dëshpërohet është i pasur gjithmonë./panorama