CT-ja skaneri nën lupë, sa i rrezikshëm është vërtet rrezatimi për shëndetin?
Rrezatimi i CT-së shpesh keqkuptohet - ja çfarë duhet të dini për sigurinë, përfitimet dhe masat mbrojtëse gjatë ekzaminimit.
Shumë pacientë ndihen në siklet kur mjeku u rekomandon një CT skanim, pasi kanë dëgjuar se ky aparat diagnostik përdor rrezatim. Ky shqetësim është i kuptueshëm - fjala “rrezatim” tingëllon frikësuese për shumicën e njerëzve. Por sa i rrezikshëm është vërtet CT skaneri? A e tejkalojnë përfitimet rreziqet e mundshme?
Çfarë është CT skaneri dhe si funksionon?
CT skaneri (tomografia e kompjuterizuar) është pajisje diagnostike që kombinon rrezet X me teknologjinë kompjuterike të avancuar. Ndryshe nga radiografia e zakonshme që jep një imazh dypërmasor, CT krijon imazhe tredimensionale shumë të detajuara të brendësisë së trupit.
Kjo teknologji u mundëson mjekëve të shohin organet e brendshme, kockat, indet e buta dhe enët e gjakut me saktësi të lartë.
Kur pacienti qëndron i shtrirë në skaner, pajisja lëshon rreze X të holla nga kënde të ndryshme të trupit. Detektorët në anën tjetër matin sasinë e rrezatimit që kalon nëpër inde dhe i dërgojnë këto të dhëna kompjuterit, i cili më pas krijon imazhe të shtresave që ndihmojnë mjekun të identifikojë ndryshime që metoda të tjera mund t’i anashkalojnë, transmeton Telegrafi.
Sa rrezatim lëshon një CT skaner?
Po, CT skanimi përfshin ekspozim ndaj rrezatimit, por është e rëndësishme të kuptohet konteksti. Doza e rrezatimit varet nga pjesa e trupit që skanohet dhe arsyeja e ekzaminimit. Të gjithë jemi çdo ditë të ekspozuar ndaj rrezatimit natyror nga dielli, toka apo edhe ushqimi që konsumojmë.
Një CT e barkut, për shembull, është e barabartë me ekspozimin ndaj rrezatimit natyror që do të merrnim për 1-2 vjet. Kjo sasi nuk është e parëndësishme, por duhet krahasuar me përfitimin mjekësor që sjell ekzaminimi.
Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH) dhe Agjencisë Ndërkombëtare për Energji Atomike (IAEA), ekspozimi ndaj rrezatimit mjekësor në doza të kontrolluara konsiderohet i sigurt dhe me rrezik minimal, kur procedura kryhet për arsye të justifikuara klinike dhe me pajisje të mirëmbajtura.
Rreziqet reale të CT skanimit
Rreziku afatgjatë lidhet me mundësinë shumë të vogël të zhvillimit të kancerit për shkak të ekspozimit kumulativ ndaj rrezatimit. Megjithatë, rreziku për një ekzaminim të vetëm është minimal, veçanërisht kur ekipi mjekësor përdor dozat më të ulëta të mundshme.
Ekziston gjithashtu aspekti i mirëmbajtjes së pajisjeve: çdo aparat që përdor rrezatim jonizues duhet të kalibrohet dhe testohet rregullisht. Siç shpjegon Dr. Mahesh, specialist i radiologjisë në Johns Hopkins Medicine, “CT skanerët në spitale kontrollohen periodikisht për të garantuar që doza e rrezatimit të mbetet brenda kufijve të sigurisë, pasi çdo devijim mund të çojë në ekspozim të panevojshëm.”
Shumica e ekspertëve pajtohen se përfitimet diagnostike të CT-së tejkalojnë rreziqet, mjekët e rekomandojnë vetëm kur informacioni që do të merret është i domosdoshëm për diagnozë ose trajtim.
Kush duhet të jetë veçanërisht i kujdesshëm?
1. Fëmijët dhe gratë shtatzëna
“Fëmijët janë shumë më të ndjeshëm ndaj rrezatimit, ndërsa embrioni dhe fetusi janë edhe më të brishtë”, paralajmëron Dr. Brenner nga Columbia University Medical Center. Tek gratë shtatzëna, rreziku lidhet me mbrojtjen e fetusit, prandaj mjekët zakonisht përdorin mbrojtëse abdominale ose metoda alternative si ultratingulli apo rezonanca magnetike (MRI), të cilat nuk përdorin rrezatim jonizues.
2. Personat që kanë kryer shumë skanime
Rreziku kumulativ rritet me numrin e ekspozimeve. Prandaj është e rëndësishme të mbahen shënime për të gjitha ekzaminimet radiologjike dhe të informohet mjeku për çdo skanim të mëparshëm.
Si kujdesen institucionet mjekësore për sigurinë?
Protokolle me doza të ulëta:
Teknologjia moderne e CT-ve lejon marrjen e imazheve cilësore me më pak rrezatim. Pajisjet e reja përshtatin dozën sipas madhësisë së pacientit dhe nevojës diagnostike.
Kriteret e rrepta për rekomandim:
Sipas American College of Radiology (ACR), mjekët duhet të justifikojnë çdo skanim CT dhe të konsiderojnë alternativa më të sigurta kur është e mundur.
Mirëmbajtje dhe kalibrim i rregullt:
Institucionet mjekësore janë të detyruara të kryejnë kontrolle periodike të aparaturës për të shmangur çdo devijim të dozës së rrezatimit.
Balancimi i përfitimeve dhe rreziqeve
Para çdo ekzaminimi, mjeku duhet të peshojë përfitimin diagnostik ndaj rrezikut të mundshëm. Pyetjet që pacienti mund t’i bëjë janë:
A është ky skanim vërtet i nevojshëm?
A mund të përdoret ndonjë metodë tjetër pa rrezatim (si ultratingulli ose MRI)?
Si do të ndikojë ky rezultat në trajtimin tim?
Shumica e radiologëve dhe fizikanëve mjekësorë pajtohen se moskryerja e një skanimi të nevojshëm mund të jetë më e rrezikshme sesa ekspozimi ndaj rrezatimit gjatë procedurës.
Hulumtimet vazhdojnë për të ulë rrezet dhe përmirësuar teknologjinë, në mënyrë që imazhet të jenë cilësore me doza gjithnjë e më të vogla.
Si mund ta zvogëloni rrezikun vetë?
Flisni hapur me mjekun tuaj: Pyetni pse rekomandohet CT dhe nëse ka alternativa.
Mbani shënime për të gjitha ekzaminimet: Datat dhe pjesët e trupit të skanuara ndihmojnë për të shmangur përsëritjen e panevojshme.
Zgjidhni institucione të akredituara: Qendrat që ndjekin standarde ndërkombëtare kanë protokolle më të sigurta për cilësi dhe mirëmbajtje.
CT skanimi dhe fuqia diagnostike
Pavarësisht diskutimeve për rrezatimin, CT skanimi ka revolucionarizuar mjekësinë moderne. Ai u mundëson mjekëve të shohin strukturat e brendshme pa ndërhyrje invazive dhe shpesh shpëton jetë në situata emergjente, si trauma në kokë, goditje në tru, hemorragji të brendshme apo fraktura komplekse.
CT përdoret gjithashtu për diagnostikimin dhe ndjekjen e kancerit, sëmundjeve kardiovaskulare dhe neurologjike, ku përfitimi klinik është shumë më i madh se rreziku.
Përparimi teknologjik ul rreziqet
Lajmi i mirë është se teknologjia e re e CT-ve po zvogëlon vazhdimisht dozat e rrezatimit. Sistemet moderne përdorin algoritme të avancuara të rekonstruksionit të imazhit që mundësojnë cilësi të lartë me më pak ekspozim. Prodhuesit po zhvillojnë gjithashtu funksione automatike që përshtatin dozën sipas madhësisë dhe anatomisë së pacientit.
Në përfundim
Pyetja “A është CT skaneri i rrezikshëm?” nuk ka përgjigje bardh e zi. CT përfshin rrezatim, por kur përdoret me arsyetim mjekësor dhe pajisje të kontrolluara, përfitimet diagnostike tejkalojnë rreziqet.
Rrezatimi, edhe pse tingëllon frikësues, është mjet i fuqishëm dhe i domosdoshëm i mjekësisë moderne që, i përdorur me kujdes, ka shpëtuar miliona jetë përmes diagnozës së hershme dhe trajtimit të saktë.
Sipas World Health Organization dhe National Cancer Institute, CT skanimi është i sigurt kur arsyetohet dhe nuk duhet të shmanget kur është i domosdoshëm për diagnozë apo trajtim.