Di Lellio: Miqësia që Trumpi ka me Putinin tregon që Kosova s’është prioritet

Do të ketë më shumë presion mbi Kosovën, që ajo të bëjë më shumë se çfarë kërkon Serbia, në mënyrë që kjo e fundit të prezantohet si vend stabilizues.

Kështu thotë në një intervistë por Radio Kosovën Anna Di Lellion, profesoreshë e marrëdhënieve ndërkombëtare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Ajo thotë se Serbia do të jetë ajo që do e përcaktojë agjendën për Kosovën, sepse tashmë në përkrahje të saj nuk është vetëm Rusia, por edhe SHBA-ja.

Zonja Di Lellio, që nga janari i këtij viti, në SHBA, Donald Trump është presidenti i ri amerikan. Qeveria e Kosovës në këto katër vitet e fundit ka pasur raporte të lëkundura më administratën e ish presidentit Biden, por në të kaluarën edhe me presidentin Trump. Si vlerësoni që do të jenë raportet e Qeverisë së Kosovës, tash e tutje me administratën e re amerikane?

Anna Di Lellio: Fillimisht faleminderit për ftesë! Është gjithmonë mirë të jesh në Radio Kosovë! Kjo është një pyetje mjaft e vështirë. Kosova është një vend i vogël, i pafuqishëm, mendoj askush nuk ka fuqi sot përballë Shteteve të Bashkuara të Amerikës, dhe kjo natyrisht sepse kryetari i SHBA-së, në këtë rast, presidenti Trump, ka një pozitë të tillë në arenën ndërkombëtare, ku u tregon njerëzve, shteteve të mëdha, e të vogla, se si të sillen dhe çfarë të bëjnë, në të kundërtën ai do t’u kundërvihet. Mund të përpiqeni të bëheni miq më Trump-in, por as kjo nuk e di sa do t’ju ndihmojë. Shihni takimin me presidentin francez, Emmanuel Macron. Ishte takim miqësor, por nuk u arrit asgjë edhe pse Franca është vend i madh dhe i fortë. Presidenti Trump vazhdoi të përsëriste se Rusia, nuk e ka pushtuar Ukrainën, por që lufta, ishte nxitur nga vetë Ukraina, përkundër që Macron u mundua ta bindë që kjo nuk ishte e vërteta. Vëreheshin tensionet ndërmjet dy liderëve. Pra, mund vetëm ta imagjinoj, edhe pse nuk e besoj që Trump do të takohej ndonjëherë me kryeministrin Kurti apo presidenten Osmani, por përfaqësuesi i presidentit amerikan, që mund të takohet me Kurtin dhe Osmanin ai vetëm do t’u thoshte atyre se çfarë të bëjnë, pavarësisht asaj se çfarë duan të bëjnë kosovarët, në të kundërtën do të ketë vetëm pasoja. Prandaj vetëm mund t’ua sugjerojmë liderëve kosovarë që të jenë më miqësorë me këtë administratë, ose të kenë më shumë koordinim dhe t’i dëgjojmë më shumë se çfarë kanë për të thënë. Por nuk e besoj që kjo do të prodhojë rezultatet pozitive për Kosovën.

Vetëm disa ditë më parë në Riad të Arabisë Saudite, është zhvilluar një takim ndërmjet përfaqësueseve amerikanë dhe atyre rusë, i pari lloj i këtij takimi që nga fillimi i luftës në Ukrainë. Në këtë takim të paktën u bisedua për të arritur një marrëveshje, për të gjetur një zgjidhje për t’i dhënë fund luftës në Ukrainë. Megjithatë në takim nuk ishte ftuar as presidenti Zelenski dhe askush nga BE-ja. Pyetja im është se nëse do të kemi një marrëveshje ndërmjet Rusisë dhe SHBA-së për Ukrainën, a mund të ketë pasoja për Kosovën dhe Bosnje Hercegovinën, marrë parasysh Dodikun në Bosnje, dhe Aleksandër Vuçiq, dëshirën e tij për të marrë territoret në veri të Kosovës?

Anna Di Lellio: Nëse më duhet të mendoj se çfarë mund të ndodhë në këtë situatë të ndërlikuar të forcave dhe raporteve në botë, mendoj se nuk do të kemi një marrëveshje të shpejtë, madje as ndërmjet SHBA-së dhe Rusisë për Ukrainën. Kur mendoj për Vlladimir Putinin, mendja më shkon te Sllobodan Millosheviq, edhe pse Putini është shumë më i fortë se Vuçiqi. Por, nëse ju kujtohet gjatë luftës në ish Jugosllavi, Millosheviçi gjithnjë pretendonte se ishte i gatshëm të negocionte për paqe, kur në realitet po priste që të ndërronte gjendja e fuqive botërore në terren, dhe këtë po e bënë edhe Putini. Prandaj edhe në këtë takim me Trumpin, ai vetëm po thotë që është i interesuar për negociata dhe për të arritur një marrëveshje, por në realitet ai vetëm është duke ndërmarrë ofensiva në Ukrainë, për të konsoliduar edhe më shumë pushtetin e tij në Donbaskun të cilin tashmë e ka nën kontroll, por edhe për të fituar edhe më shumë territor, sepse atij nuk i mjafton vetëm Donbasku, por e dëshiron tërë Ukrainën. Kjo do të zgjasë për shumë kohë. Unë nuk jam befasuar kur Trump, nuk është konsultuar apo përfshirë BE-në, apo Zelenskin, në këto bisedime, sepse ne po shkojmë drejt një Jalte të re, ndarjes së botës mes këtyre dy superfuqive. Mendoj që Kina për momentin, ka mbetur në Azi. Në këtë situatë ne po diskutojmë për fatin e Evropës Perëndimore. Prandaj unë po merakosem, jo vetëm për Evropën apo Ballkanin Perëndimor ku bënë pjesë edhe Kosova, por edhe për Evropën Perëndimore. Është e qartë që Putin dëshiron të krijojë perandorinë e tij. Nuk mendoj që do të ketë një marrëveshje të shpejtë për paqe. Këto janë vetëm fjalë. Në fakt edhe rezoluta të cilën e përkrahu SHBA-ja në Këshill të Sigurimit në OKB, është vetëm një rezolutë që thotë eja të flasim për paqe, për paqen në përgjithësi. Kjo më bënë të mendoj për atë pyetjen kur ia bëjnë Mis Universit, se cila është dëshira juaj dhe ajo përgjigjet paqe në botë. Të gjithë e duam paqen në botë, por në terma konkretë duhet ta shpjegojmë se çfarë nënkupton kjo.

A mendoni që Donald Trump është duke pasur një qasje “më miqësore” drejt Vladimir Putin, në mënyrë ta tërheqë atë më shumë afër vetes, por kundër Kinës?

Anna Di Lellio: E kuptoj, por nuk mendoj që Trump është një politikan me vizion të tillë strategjik për botën. Ai ka një vizion në të cilën e sheh vetën si mik i Putinit. Nuk është që ata vetëm udhëheqin me dy super fuqitë botërore, por ata ndajnë edhe pikëpamje të njëjta. Ne po flasim për dy super fuqi, por GDP-ja e Rusisë, është sa e Spanjës. Pra, Rusia është e varfër, por është prapë e njëjtë si Millosheviqi. Nëse i lejojmë diktatorët që të bëjnë atë çfarë duan të bëjnë, atëherë ne vetëm po i forcojmë ata. Po ata mund të krijojnë një bosht kundër Kinës, por nëse t’i do të ishe pjesë e këtij partneriteti ndihmës Trump dhe Putin do mendoje se ata i besojnë njëri-tjetrit. Pra është një nga ato martesat që lidhen për çështje interesi. Ata që të dy ndajnë ndjenjën toksike të maskilinetetit që i karakterizon diktatorët. Ata rrethohen nga fuqia, lakmia dhe interesi. Aty nuk ka vlera që ne mund t’i ndajmë me ta.

Presidenti Trump ka deklaruar që ai mund t’i tërheqë të gjithë trupat amerikanë nga Evropa. Kjo për Evropën do të nënkuptohet presion për çështje të sigurisë dhe presion ekonomik. Kam dy pyetje për këtë çështje, çfarë mendon se do të ndodhë nëse trupat amerikanë do të tërhiqen nga Evropa, dhe çfarë do të ndodhë nëse do të kemi tërheqjen e trupave amerikanë nga Bondsteel, në Kosovë?

Anna Di Lellio: Po, janë dy pyetje. Evropa është një çështje tjetër, Kosova një tjetër. Kosova do të jetë më e ekspozuar sesa Evropa, edhe pse edhe BE-ja është e tillë, e ekspozuar ndaj sulmeve të cilat mund të vijnë nga Rusia. Evropa nuk ka kapacitet të mbrojë veten, gjithnjë është mbështetur te SHBA-ja. Evropa si tërësi nuk mund të marrë vendime. Këtë e kemi parë në vitin 1999, nëse nuk do të ishte presidenti Bill Clinton, atëherë kemi pasur edhe kryeministrin britanik, Tony Blair, por tani Britania nuk është pjesë e BE-së. Pra, nëse vendet e BE-së nuk marrin vendim për të ngritur buxhetin e tyre për siguri, Evropa do të jetë e pambrojtur. Është për t’u përshëndetur vendimi i një vendi social-demokrat si Danimarka që ka marrë vendim për të rritur buxhetin për siguri. Mendoj që edhe Gjermania, me qeverinë e re, nuk do të jetë aq e butë, sa socialdemokratët gjermanë, kur bëhet fjalë për investime në siguri. Administrata e Trump-it ka treguar që ata duan t’i ulin shpenzimet për mbrojtje dhe janë duke larguar njerëz nga puna në Pentagon dhe gjithandej. Miqësia që Trump ka me Putinin, na tregon se Kosova nuk është prioritet, nuk e di nëse ka qenë ndonjëherë për Trumpin, prandaj nuk do të befasohesha nëse ai do t’i tërhiqte trupat nga Kosova. Pastaj Kosova do të ishte çështje e mbrojtjes për Evropën.

A mendoni që Bashkimi Evropian ka kapacitet për të garantuar kufijtë e Kosovës, veçanërisht ato në pjesën veriore të vendit?

Anna Di Lellio: Jo nuk munden dhe nuk kanë mundur asnjëherë. Ju kujtohet viti 2004, situata u qetësua vetëm atëherë kur zbarkuan forcat amerikane. Më kujtohet gjatë protestave, në vitin 2004, kur në Gjilan forcat amerikane punuan së bashku asokohe më Trupat Mbrojtëse të Kosovës, të cilat nuk ishin as të armatosur, por arritën ta qetësojnë situatën. Pra, edhe atëbotë pa praninë e amerikanëve situata do të ishte edhe më e tensionuar. Kosova ka ushtri të vogël, profesionale, por e vogël, prandaj nuk mund të konkurroni me ushtrinë e Serbisë. Unë nuk besoj që serbët do të vijnë në mënyrë vullnetare të vdesin në Kosovë, të paktën jo si rusët, por nuk duhet harruar që nuk do të ketë edhe shumë rezistencë në veri, sepse nuk ka prani të madhe ushtarake atje. Këto nuk janë kohëra të mira, janë kohëra për të cilat duhet të brengosemi.

Pra ju nuk mendoni që mund të arrihet një marrëveshje paqësore me Serbinë?

Anna Di Lellio: E tëra varet se çfarë dëshiron Serbia. Edhe njëherë, Serbia është më e fortë se Kosova. Tani është më e fortë sepse ka edhe dy vende në anën e saj, Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Rusinë. Dikur Kosova ishte nën mbrojtjen e SHBA-së dhe NATO-s. Por nëse kjo bie, atëherë Kosova më nuk është e mbrojtur, nuk di çfarë të them tjetër! Tani të gjithë janë në anën e Serbisë. Shpresojmë që, meqë Kosova është e rrethuar me vende anëtarë të NATO-s, atëherë do të ketë një lloj mbrojtje dhe sigurie. Natyrisht ne nuk do të kthehemi me vitet 90’ta dhe shpresojmë që Serbia të mos ketë apetite për luftë. Nëse e shihni historinë gjatë viteve 1998-1999, ose lexoni dokumente nga Gjykata Ndërkombëtare e Krimeve, shihni se ka pasur shumë gjykime të ushtarakëve serbë, të cilët kishin dezertuar dhe nuk donin të vinin dhe të luftonin në Kosovë, thjesht ishin të detyruar ta bënin këtë ose ata që vinin në baza vullnetare ishin kriminelë, por shumë të tjerë dezertonin, prandaj nuk besoj që do të ketë vullnetarë që do të vijnë për të luftuar.

Pra a besoni që Kosova vazhdon të jetë e ekspozuar, ndaj sulmeve të njëjta si ajo që ndodhi në Banskë dhe në Ibër Lepenc?

Anna Di Lellio: Në këtë situatë e tëra është e mundshme. Ndoshta nuk do të ndodhë asgjë, por ndoshta edhe do të ndodhë. Prandaj e tërë është e mundshme, nuk mund të them asgjë më shumë. Prandaj kur më pyesni se çfarë mund të ndodhë, është pyetja më e vështirë të cilës mund t’ia jap përgjigjen e saktë.

Pse mendoni që SHBA-ja, ndoshta tani më shumë, por BE-ja ndër vite, që kanë qenë shumë më tolerante, më të butë karshi Serbisë, për shkak të Rusisë apo?

Anna Di Lellio: Në Shtetet e Bashkuara, gjithmonë ka pasur palë që kenë qenë të afërta me Serbinë, kanë pasur mirëkuptim për Serbinë. Serbia është vendi më i madh në rajon. Është më e madhe se Kosovës, është treg më i madh se Kosova. Ka më shumë interesa ekonomikë dhe politikë për Serbinë sepse është krijuar një përshtypje e rreme, ose e gabuar, që Serbia është vend i stabilitetit në rajon, kur në të kundërtën ajo është faktor destabilizues. Kjo ishte një bisedë që e kam pasur me Sonja Biserkon në Serbi, e cila në takimet e saj me të gjithë përfaqësuesit diplomatikë në BE dhe botë, është duke e përsëritur atë se Serbia është faktor destabilizues në rajon. Ju nuk mund të llogaritni në Serbinë për stabilitetin e Ballkanit, por ja që të gjithë kanë përshtypje tjetër, që nëse Serbia është paqësore, pjesa tjetër do të jetë në rregull. Por kjo nuk është çështja. Shihni vetëm me Gjykatën Speciale, ajo është krijuar pse Serbia ka dëshiruar diçka të tillë, me idenë që t’i dërgojmë në Hagë ish krerët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe që më të mos ketë një udhëheqje të krahut të luftës. Por as kjo nuk është e mjaftueshme për Serbinë, sepse ata gjithnjë duan më shumë, prandaj ana paqësore nuk vlen për Serbinë.

Pra, ju nuk besoni që do të ketë më shumë presion më Serbinë, nga administrata Trump dhe BE, mbi Serbinë, për të arritur një marrëveshje me Kosovën dhe të ketë më shumë stabilitet në rajon?

Anna Di Lellio: Jo. Do të ketë më shumë presion mbi Kosovën, që ajo të bëjë më shumë se çfarë kërkon Serbia, në mënyrë që Serbia të prezantohet si vend stabilizues. Do të jetë Serbia ajo që do e përcaktojë agjendën për Kosovën.

Dikur BE-ja është konsideruar aleati kryesorë i SHBA-së. Tani më ka një ndarje, p.sh Britania e Madhe, por dhe BE-ja nuk janë në vijë të njëjtë me politikat e administratës amerikane. Si mendon që këto raporte do të ndikojnë në Ballkanin Perëndimor, por edhe në Kosovë?

Anna Di Lellio: Besoj që kjo varet nga Evropa. Donald Trump nuk është duke e parë Evropën, ai është duke e ndarë botën mes tij dhe Putinit, pra nuk ka një rrugë të mesme. Por BE-ja, mund të jetë faktor, nëse ata fillimisht e rrisin buxhetin për mbrojtje dhe janë të bashkuar kundër Trumpit dhe Putinit. Në të kundërtën, Evropa nuk do të jetë më faktor dhe për të do të vendosin SHBA-ja dhe Rusia.

Pra, edhe Evropa ka Trumpët e saj, psh Orbani në Hungari, Sllovakia?

Anna Di Lellio: Po nuk ka një unifikim, sepse ka të asaj që quhet “rrëshqitje” të demokracisë në Sllovaki dhe Hungari. Unë jam qytetare italiane gjithashtu, dhe kryeministrja italiane, Gjorgja Melloni, është kryeministre që vjen nga krahu i djathtë, që ka pasur mirëkuptim për Trump-in dhe Putinin, por ajo ka përkrahur gjithmonë aleancën veri-atlantike dhe ka mbajtur qëndrim kundër Rusisë, në mbrojtje të Ukrainës. Por pajtohem me ju që Evropa do të ketë vështirësi që të jetë njëzëri, për shkak të mosmarrëveshjeve të brendshme, por besoj që një lidership i fortë në Francë dhe Gjermani mund ta ndryshojë këtë.

Dhe krejt për fund, ku është Ballkani Perëndimor në krejt këtë pozitë, zonja Di Lellio?

Anna Di Lellio: Janë në një pozitë jo fort të lakmueshme. Nuk e di çfarë mund të bëjnë sepse nuk janë fuqi të mëdha. Nëse SHBA-ja, tërhiqet nga NATO sepse nuk e dimë nëse do të ndodhë më siguri. Por a kemi menduar që mund të jemi në këtë pozitë para tre muajsh, jo. Por me Trump-in asgjë nuk është e parashikueshme. Nuk mendoj që do të tërhiqet nga NATO, shpresoj që jo. Por gjithsesi ajo edhe mund të qëndrojë në NATO, por që pastaj kundërshton çdo vendim, apo intervenim të NATO-s. Vendet Baltike janë në NATO, por edhe ato janë të merakosura ose vendet skandinave të cilat dikur nuk dëshironin as të rrisnin buxhetin për mbrojtje, sot kanë qëndrime të tjera, për shkak të rrethanave në terren.