Sot ka një mbipopullim fjalësh

Në rubrikën e rregullt të së shtunës, "Jepi Zërit", prezantojmë Ardian Vehbiun (Tiranë, 1959), i cili është një shkrimtar dhe publicist i njohur.

Ka mbaruar studimet e larta në degën Gjuhë-Letërsi Shqipe të fakultetit Histori-Filologji të Universitetit të Tiranës.

Gjatë viteve 1983-1990 ka punuar në Institutin e Gjuhësisë dhe të Letërsisë të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë.

Më pas ka qenë mësues i shqipes në Institutin Oriental të Napolit.

Që prej vitit 1996 jeton në  New York. Gjatë viteve ka botuar: “Zhargonet e Kombit” (Sejko, Elbasan 2004); “Kuzhinat e Kujtesës” (Sejko, Elbasan 2006); “Kulla e Sahatit” (K&B, Tiranë 2003); “Fraktalet e Shqipes” (Excipere, Çabej, Tiranë 2007); “Midis zhgënjimit dhe mitit”, kushtuar ballafaqimeve amerikane me realitetin botëror pas 11 shtatorit 2001 (Max, Tiranë, 2007); dhe “Folklori i elitave” (Morava, Tiranë 2009).

Cilën pyetje më shpesh i bëni vetes?

Cilën ëndërr nuk po e kujtoj dot? Çfarë humba që nuk do të duhej ta humbja? Çfarë më mbeti jashtë vëmendjes sot?

Cili është udhëtimi juaj i zakonshëm brenda një dite?

Një udhëtim përreth botës, edhe pse virtual. Tre vendet e mia ku kam (ngritur) folenë: Shqipëria, Italia, SHBA; ose edhe më konkretisht, Tirana, Roma (Napoli), New York. Në hartën time imagjinare, këta janë tri ishuj pranë e pranë, madje edhe të mbivendosur njëfarësoj. Sa herë e kam kapur veten duke kërkuar Rrugën e Durrësit në Romë, ose Piazza del Popolo në Manhattan… Përndryshe, po të ma lejojë moti, një shëtitje e gjatë në Prospect Park (Brooklyn, afër shtëpisë sime), për të rregulluar qarkullimin e limfës dhe të mendimit.

Cili libër qëndron më dukshëm në vitrinën e kujtesës suaj?

Një libër me tregime i Borges-it (“Finzioni” në italisht) që pashë në një raft të një librarie në Corso Umberto I, afër Institutit Oriental në Napoli, në vitin 1991. Deri atëherë nuk kisha lexuar asgjë prej këtij autori, por veç ia kisha dëgjuar emrin dhe kurioziteti më shtyu ta blej. Dhe që nga ajo ditë, fillova ta shoh botën ashtu si vetëm një i verbër si Borges-i kish mundur ta shohë. Sikur ta dija atëherë çfarë po ia bëja vetes, ndoshta do të kisha qenë, e pakta, më solemn. Kaq përcaktuese janë vepra të tilla, sa të duket pastaj e habitshme, që ka pasur një kohë kur s’i kishe lexuar akoma. Edhe një libër tjetër: “Gödel, Escher, Bach” nga Douglas Hofstadter; isha trokë ato vite dhe, për ta blerë, më është dashur të prisja kur të më paguanin një honorar të vonuar përkthimi, sërish në Napoli. Kur e kam lexuar, nuk arrija të kuptoj pjesë të tëra – por ato pjesë që s’kuptoja, më dëgjoheshin si muzikë: muzikë për intelektin. Dhe së fundi, por jo më së paku, “Dimri i vetmisë së madhe”, i I. Kadaresë, kur e kam lexuar – dhe rilexuar – në vitet 1970. Mbaj mend se do të kisha dashur aso kohe, ende gjimnazist, të isha personazh i atij romani (por jo natyrisht Hrushovi, as Enver Hoxha! Një nga djemtë e “Brodueit” të Tiranës, me gjasë; tmerri i shoqërisë së atëhershme ishte edhe se, nëpërmjet tabuve që vendoste dhe mirëmbante, na e kish fisnikëruar deri edhe banalitetin suprem).

Si ndiheni në këtë krizë të thellë morale, përkatësisht identitare?

Në anën e së mirës; edhe pse të jesh në anën e së mirës është gjithnjë privilegj, përveçse sakrificë. Por nuk mund të rrish në anën e së mirës, pa qëmtuar dhe gjetur të tjerë që gjykojnë si ti, përjetojnë si ti, vuajnë si ti. Prandaj edhe lufta për virtytin është edhe një kërkim i pandërprerë. Sa për identitetin, mua gjithnjë më vjen e kristalizohet, sa më kohë kalon që jam larguar nga atdheu: a thua se të ndierit shqiptar matet me kilometrat e distancës gjeografike nga vendlindja.

Çfarë mund të thoni për kulturën dhe zhvillimet e saj?

Kultura duhet të jetë si uji për peshkun: fakti që merremi me të përditë, do të thotë se nuk e kemi të mjaftueshëm, nuk e kemi të oksigjenuar mirë, nuk e kemi të shëndetshme. Është një kulturë kjo e sotmja, që na sëmurë; sepse mesazhet që qarkullon dhe modelet që na imponon janë virulente për mendjet e kthjellëta. Sëmurin, në vend që të shërojnë. Por njëherësh, e shoh veten edhe si të përgjegjshëm për këtë dëmtim – qoftë edhe vetëm ngaqë nuk bëj aq sa duhet, për ta mënjanuar. Përgjigjja që kam gjetur deri më sot? Vetë-karantina. Aftësia për të ngritur dhe banuar manastire imagjinare, ku zhurmat e ndyra të rrugës dhe të tregut nuk futen dot. Aftësia për ta mbajtur forcërisht të përzgjedhur botën rreth teje. Mundësia – ose le ta quaj fati i mirë – për t’u marrë vesh me tjetrin edhe pa folur.

Si ishte dje, si është sot dhe si do të jetë nesër?

Dje ishte botë e rralluar, ku edhe mund të ndërroje vend dhe ajër, por të mbeteshe vetja; sot ka një mbipopullim fjalësh, idesh, mallrash, ngjyrash, që sundojnë nën shenjën e mizërisë dhe s’të lenë as të jesh vetja. Nesër druhem se do të mbetet veç një kod binar: 01111010 01100101 01110010 01101111.

Një pikturë, një poezi, një këngë dhe një film që do ta kishit veçuar?

Më vijnë në mend tabloja “Nighthawks” nga Edward Hopper; poema “The Second Coming” e Yeats; kënga “The Great Gig in the Sky” e Pink Floyd; filmi “Blade Runner” i Ridley Scott. Por janë zgjedhje të dhunshme për koleksionet e kujtesës sime, sepse edhe vlera e atyre gjithnjë llogaritet në raport me çfarë lashë jashtë.