Në Kosovë, ndërtimet pa mbikëqyrje dhe pa standarde

99% e objekteve nuk ndërtohen sipas lejes që e marrin dhe në 90% të rasteve ndërtojnë njerëz, të cilët s’kanë njohuri në ndërtim. Kështu ka deklaruar për gazetën “Zëri” arkitekti dhe njëkohësisht ish-drejtori i Urbanizmit në Prishtinë, Lulëzim Nixha, shkruan sot gazeta Zeri

Në Kosovë 99% e objekteve nuk ndërtohen sipas lejes së miratuar, kjo ndodh pasi nuk ka kurrfarë mbikëqyrje nga askush. Kështu ka deklaruar në një intervistë për gazetën “Zëri” arkitekti Lulëzim Nixha, i cili ka thënë se në Kosovë nuk respektohen aspak standardet e ndërtimit.

Sipas tij, 90% e rasteve në vendin tonë ndërtojnë njerëz, të cilët nuk kanë njohuri në ndërtim, pra laikët në ndërtim janë investitorë. Nixha tutje ka kundërshtuar edhe Ligjin e Legalizimit, pasi është korrupsion total i shtetit dhe i cili do të lërë shumë pasoja. Ish-drejtori i Urbanizmit në Prishtinë teksa ka folur për gazetën nuk e mohuar se edhe në kohën sa mbante këtë pozitë ka pasur lëshime sa u përket ndërtimeve. 

Zëri: Çka e karakterizon vrullin ndërtimor në Kosovë?

Nixha: Duhet të kthehem pak prapa. Në vitet e ’90-ta askush nuk ka pasur një ide që të fillojë të bëjë ndërtime, të investojë me njëfarë përfitimi. Ka pasur përfitime, por shumë minore. Kurse pas viteve ’90-ta kur e fituam lirinë, mundësinë e ndërtimit dhe filluam të zgjerohemi e fituam një rehati më të madhe për ndërtim, por edhe për përfitime, atëherë çdo gjë mori një kahe, e cila nuk ka qenë e kontrolluar. Çdo gjë doli jashtë binarëve të një kornize ligjore të ndërtimit. Planifikimi i fundit këtu në Prishtinë që është bërë ka qenë në vitet e ’80-ta.

Të gjitha ato planifikime që janë bërë në vitet ’80-ta për vitet 2000 më nuk kanë vlejtur. Planifikimi është bërë për 130 mijë banorë. Ju e dini që pas 1999-s ka qenë një invazion i madh në Prishtinë, ku flitej se janë 500 mijë banorë edhe pse s’kemi pasur numra të saktë dhe normalë. Në këtë mënyrë nisi një kaos i madh, pastaj e morën ndërkombëtarët qeverisjen edhe lokale, edhe qendrore.

Natyrisht ndërkombëtarët nuk kishin interes që të merreshin me planifikim. Në fillim të 1999-s kemi bërë përpjekje që të aktivizohet Inspektorati, por ndërkombëtarët e kanë ndërprerë dhe për një kohë ka qenë një vakuum derisa janë bërë zgjedhjet e para lokale. Me zgjedhjen e qeverive të para lokale nuk janë dhënë leje, pasi s’ka pasur bazë ligjore.

Baza ligjore në urbanizëm është planifikimi. Pas vitit 2002 filluan ndërtimet e pakontrolluara ilegale (nderimet kolektive). Në atë kohë s’ka pasur as kontrolle se kush po ndërton, kush po e mbikëqyr. Çdokush ka mundur të bëjë çfarë ka dashur. Aty ka filluar çdo gjë. Ndërtimet kështu filluan edhe në Fushë Kosovë, pasi çmimi i tokës ishte më i lirë.

Zëri: A aplikohen saktë standardet dhe kriteret e ndërtimit në Kosovë?

Nixha: Sa i përket themelit dihet se pas tërmetit të Shkupit janë ndryshuar të gjitha llogaritë dhe janë caktuar qytetet se kush në çfarë zone është. Prishtina, sipas matjeve të asaj kohe, ka qenë në nivelin e njëjtë si Shkupi, kështu që llogaritë i kemi bërë për një termet 8+1 të Rihterit. D.m.th. do të duhej që 9 shkallë çdo objekt t’i përballojë. Kjo ka qenë normë dhe ajo vazhdon sot e kësaj dite. Këto norma janë përcaktuar prej ekspertësh, që janë të nënshkruara prej një inxhinieri të diplomuar.

Por ka shumë elemente të tjera që nuk janë përfillur. Ka qenë në dorën e investitorit nëse do ta angazhojë një inxhinier që ta mbikëqyrë. Por unë po ju them se mbi 50%, ndoshta 80% mbikëqyrjet kanë qenë shkel e shko, pasi asnjë investitor nuk ka dashur të investojë për ta pasur një ekspert. Ata kanë llogaritur të përfitojnë sa më shumë.

Sot jemi aty ku kemi startuar në vitin 1999. Pse? Sepse lëmenjtë kryesorë, arkitektët, inxhinierët ende nuk kanë licenca. Licenca është bazë për çdo individ, për çdo firmë që të vërtetohet a janë të aftë. Pas luftës s’ka më asgjë nga këto kritere. Si duket politikës ose grupeve të caktuara nuk u ka interesuar ose s’ju ka konvenuar që të ketë licenca, pasi kanë pasur interesa krejt të tjera, përkatësisht që të ndërtohet pa kontroll, të mos i pengojë askush. Interesi i vetëm ka qenë përfitimi. Nuk kemi mbikëqyrje edhe nëse merret një leje ndërtimi. Një leje s’mund të lëshohet pa shqyrtim të tokës. Por çka ndodh në momentin që merret leja? Askush më nuk e kontrollon atë objekt.

Asnjë objekt sot nuk është duke u ndërtuar sipas lejes që e ka marrë ose 99% të rasteve ndërtojnë pa e përfillur fare lejen, sepse ose kanë shtuar kate, ose kanë bërë zgjerime, ose kanë ndryshuar projektin. D.m.th. kanë tejkalime, tejkalimet dihet se si ndëshkohen dhe të gjithë e presin Ligjin e Legalizimit, sepse Ligji i Legalizimit do të thotë, faktikisht, krejt çka kemi bërë harrojeni dhe të nisim nga fillimi. Ajo sipas mendimit tim ka për të qenë një gabim, i cili do të na kthehet për të keq.

Zëri: Çfarë nënkuptojmë me standarde të ndërtimit?

Nixha: Standardet janë të shumta, të mëdha, me mijëra faqe, ndërkohë që çdolloj objekti i ka standardet e veta. Çka do të thotë? Pra prej hyrjes, sipërfaqes, parkingut, fasadës, ndriçimit, humbjeve të energjisë, dyerve e dritareve, asnjë material që s’i plotëson standardet s’mund ta përdorësh. Asnjë material s’mund të hyjë në një objekt nëse nuk i ka testet dhe këto askush nuk i kontrollon. Për këtë arsye, sipas ligjit duhet të bëhet pranimi teknik, sepse vetëm kështu shqyrtohet dhe përcaktohet se çka është përfshirë në standard dhe çka jo. Pastaj janë standardet e qëndrueshmërisë prej zjarrit, ashensorët, shkallët, ato që janë elementare për siguri të një objekti.

Zëri: Cilat shtete Kosova i merr shembuj për ndërtim?

Nixha: Po të krahasohemi me shtetet e tjera me siguri jemi më së keqi, përjashto Shqipërinë edhe pse Shqipëria kohët e fundit ka filluar me disa objekte shumë më cilësore pasi kanë hyrë edhe ndërkombëtarët, italianët dhe ekspertët e huaj. Sa i përket arkitekturës nuk jemi larg, por është krejt problemi i një rrjedhshmërie nga fillimi deri në fund.

Aty ne çalojmë. Ne nuk jemi pa ekspert të ndërtimit, as të arkitekturës, por është problemi i funksionimit të shtetit. Në vende të tjera nuk është kështu. S’mund të përdoret një objekt pa pranim teknik. S’mund të ndërtohet një objekt pa mbikëqyrje. Me ligj është që çdo objekt kur të fillojë të ndërtohet duhet të jetë një tabelë, në të cilën ceket kush është investitor, kush e ndërton, kush është arkitekt, emri i arkitektit. Mirëpo këtu e kemi vetëm emrin e firmës. Firma mund të mos ketë arkitekt.

Kush është konstruktor? Duhet të dihet emri. Këto janë ato mashtrimet e ndërtuesve. 90% këtu ndërtojnë njerëz, të cilët s’kanë lidhje me ndërtim, pra janë investitorë dhe atyre s’u intereson të angazhojnë ekspertë. Ndërkaq sa i përket modelit, ne punojmë sipas standardeve gjermane d.m.th. ka qenë krejt ish-Jugosllavia me standarde gjermane, kurse në Shqipëri kanë standarde italiane.

Zëri: Para ndërtimeve a bëhen studimet përkatëse të tokës?

Nixha: Patjetër duhet të bëhen pasi nuk do të duhej t’u lëshohet leja, sepse pa u bërë shpimet gjeomekanike nuk fillon asnjë llogari statike. Këto llogari s’mund të bëhen pa u ditur qëndrueshmëria e tokës. Pastaj mund të dihet se sa mund të hyhet në tokë, se a duhet të jetë me themele të veçanta dhe sa është niveli i ujërave nëntokësore.

Çdo gjë hulumtohet para se të fillojë. Edhe te shtëpitë private duhet të aplikohen këto standarde. Ne asnjë leje nuk e kemi lëshuar pa hulumtim gjeomekanik. Por është çështje a mjafton e gjithë kjo, sepse ka mundur të kenë edhe hulumtime, me të cilat janë bërë mashtrime ose janë bërë shkel e shko, por pa hyrë dikush ta kontrollojë nuk mund ta dimë. Ndërkaq objektet që legalizohen sot s’kanë asnjë hulumtim. Aty shkojnë dy-tre vetë, e shohin kalimthi dhe ta japin një hartë që objekti 10 kate, 20 kate u legalizua. Prandaj unë po them se Ligji i Legalizimit është mashtrim. Është korrupsion total i shtetit. Ajo do të lërë pasoja shumë të mëdha.

Zëri: Sa janë të sigurta ndërtesat në Kosovë?

Nixha: Atë s’ka kush e di, sepse s’kemi asnjë shqyrtim. Askush nuk është marrë me këtë punë, me hulumtimet e cilësisë së ndërtimit. Sipas mendimit tim, aq sa jam në ngjarje për këtë lëmi, tërmeti nuk do të ishte me përmasa aq sa ishte në Shqipëri, sepse aso kualiteti nuk kemi për fat. Mendoj se tek ne është kualiteti shumë më i mirë i ndërtimit, por janë problemet konstruktive që kanë dëmtuar shtylla, kolona, mure që i kanë dëmtuar nëpër podrume dhe kate.

P.sh. dikush në katin e tretë e ka hequr një shtyllë dhe mbi i ka edhe dy-tre kate të tjera. Ato janë probleme që askush nuk ka hyrë t’i shikojë. Ajo është punë ekskluzive e Drejtorisë së Inspektoratit. Inspektorati pikërisht vetëm atë punë e ka, madje Inspektorati ynë as nuk është i përgatitur ta mbikëqyrë gjithë këtë. Prandaj shteti duhet t’i formojë instrumentet se si do të bëhet një verifikim objekt për objekt nëse duam të jemi të qetë dhe të sigurt. Ka shumë objekte që dihet se janë shtuar nga dy kate pa kurrfarë kontrolli.

Objekte të tilla janë në qendër të Prishtinës. Unë po e shoh edhe ndarjen e Qeverisë që po bëhet, gjithmonë Ministrinë e Planifikimit Hapësinor, e cila është kryesore po lihet si dytësore. Pikërisht prej planifikimit çdo gjë fillon. Asnjë zhvillim të mirë vendi nuk mund ta ketë pa planifikim. Pra shikojeni se sa jemi të vetëdijshëm dhe çfarë politike kemi. Planifikimin gjithmonë e kanë udhëhequr disa parti, të cilat kanë hyrë me zor në Qeveri.

Zëri: Ku çalon mbikëqyrja dhe a bëhet në të gjitha projektet? A ndodh që të certifikohen objektet pa mbikëqyrje?

Nixha: Inspektori shkon mbikëqyr, por çka bën? Ne nuk kemi ende një vendim që është ndalur një ndërtim. Janë rrënuar disa objekte në periferi, por pas një kohe prapë ka vazhduar po aty ndërtimi. Kjo është një kamuflazhe thuajse po bëjmë diçka dhe kjo nuk është serioze. Më tregoni se cili prokuror ka shkuar te drejtori i Urbanizmit dhe i ka thënë se ke dhënë këtë leje ose ke nënshkruar këtë? Unë ende nuk e kam dëgjuar këtë. E çfarë është puna e prokurorit? Çdo ndërtim jashtë lejes është thyerje e ligjit, por neve kjo nuk na pengon.

Ndodhi tërmeti dhe filluam të bisedojmë për këtë, sepse këto tema s’janë diskutuar asnjëherë që nga 1999-a. Kur kam qenë drejtor i Urbanizmit të asaj kohe më erdhi kryeprokurori i Kosovës dhe i them po ndërton pa leje. Më tha po ju s’po jepni leje. Pra nëse s’japim leje mund të ndërtojë çdokush. Kur mandej marr vesh se ka ndërtuar objektin pa leje dhe nuk i ishte rrënuar se ishte kryeprokuror./ ZERI