PAN-i rastin e parë, VV-ja të dytin për ta bërë qeverinë

Aktuale June 14, 2017 - 08:53

PAN-i do ta ketë vetëm një tentim për ta krijuar qeverinë. Herën e dytë mandatarin presidenti, megjithëse e ka në diskrecion të tij, duhet t’ua japë atyre që kanë shumicën parlamentare. Në të kundërtën ai do të bënte shkelje kushtetuese. Kështu ka thënë në një intervistë dhënë “Zërit” profesori i së drejtës ndërkombëtare, Enver Hasani.

Ashtu sikur në vitin 2014, edhe këtë herë koalicioni i përbërë rreth Partisë Demokratike të Kosovës do ta ketë të drejtën që në raundin e parë, nga dy sa janë, të tentojë për ta formuar qeverinë e re.

Në rast se PAN-i nuk siguron shumicën e thjeshtë për formimin e qeverisë, atëherë mandatarin për herën e dytë do ta vendosë diskrecioni i presidentit Thaçi.

Megjithatë, ky diskrecion nuk do të thotë arbitraritet, por duhet ta respektojë Kushtetutën, stabilitetin kushtetues, unitetin kushtetues të popullit. Po nuk i bëri këto, atëherë përgjegjësia do të bjerë mbi presidentin dhe ai do të bëjë shkelje kushtetuese.

Kështu ka thënë në një intervistë dhënë gazetës “Zëri” ish-kryetari i Gjykatës Kushtetuese, Enver Hasani. Megjithatë, sipas tij, kushdo që do ta formojë qeverinë e re nuk do të arrijë që ta çojë mandatin deri në fund.

Ndërkohë, duke folur për funksionalitetin e Kushtetutës, Hasani ka thënë se duke parë papërgjegjësinë e përfaqësuesve kosovarë gjatë nënshkrimit të marrëveshjeve, ajo ka nevojë edhe për ndryshim, për të cilat ka folur konkretisht më poshtë.

Profesori i së drejtës ndërkombëtare gjatë intervistës ka folur edhe për krijimin e Ushtrisë së Kosovës, themelimin e Asociacionit, Marrëveshjen e Demarkacionit, rritjen e lëvizjes “Vetëvendosje” dhe rënien e PDK-së dhe të LDK-së.

Zëri: Zotëri Hasani, rezultatet e zgjedhjeve të 11 qershorit duket se kanë prodhuar një situatë të ngjashme me atë të vitit 2014. A kemi një “Deja Vu” sa i përket veprimit juridik në formimin e institucioneve?

Hasani: Në kuptimin politik situata ndryshon nga viti 2014, pasi që përqindjet ndryshojnë sikundër ndryshojnë edhe rirreshtimet politike. Por, qëllimet e zbatimit të Kushtetutës dhe procedurave kushtetuese dhe juridike në formimin e organeve ligjore, gjendja është e njëjtë, siç e thatë edhe ju, “Déjà vu” e vitit 2014, sa i përket formimit të organeve.

Zëri: Këtë herë koalicioni PAN ka marrë më së shumti vota, por të pamjaftueshme për ta formuar qeverinë e re bashkë me minoritetet. Nëse ky koalicion e merr mandatin për formimin e institucioneve dhe nuk mund t’i sigurojë numrat, si duhet të veprohet më tutje?

Hasani: Nuk mund të gjykoj politikisht për çështjen e votës pasi që nuk është formuar ende Kuvendi. Ndërsa sa u përket procedurave të Kushtetutës, ashtu siç i ka interpretuar kushtetuesja me vendimin e vitit 2014, vendimi i VLAN-it 1 dhe VLAN-it 2. Vendimi i parë i takon çështjes së ekzekutivit, ndërsa e dyta kryetarit të Kuvendit. Kjo e dyta nuk është çështje pushteti, është çështje e një funksioni administrativ, ceremonial, që e kryen kryetari i Kuvendit. Kurse kjo e para, rreth së cilës janë thyer atëherë shtizat, është çështje pushteti dhe ndikimi. Atëherë si Gjykatë ne kemi interpretuar Nenin 84 dhe 95 të Kushtetutës. Nuk ka krijuar nen të ri. Dy kanë qenë çështjet kushtetuese. E para, çka nënkuptohet me “grupi më i madh parlamentar” dhe e dyta, për shkak të formulimit që përdor Kushtetuta, çka nënkuptohet me “raundin e dytë”. Mandati i dytë i ofrohet kandidatit tjetër sipas procedurës së njëjtë.

Ne e kemi interpretuar edhe këtë pjesë. Presidentja ka bërë një kërkesë përmes së cilës ka kërkuar përgjigje nga Gjykata se kë duhet ajo që ta nominojë. Sipas interpretimit të Gjykatës gjendja atëherë dhe sot është kjo. Nuk ka ndryshuar asgjë. Në raundin e parë koalicioni ose partia e cila ka më së shumti ulëse në Kuvend, që kanë dalë prej zgjedhjeve. Këtë rast PAN-i. Atyre u takon propozimi i parë. Raundi i dytë, procedura e njëjtë me kandidat tjetër, Gjykata ka konstatuar që kjo nënkupton të gjithë ata që kanë kaluar pragun zgjedhor, kanë marrë pjesë në zgjedhje dhe kanë ulëse në Kuvend. Nuk ka rëndësi a është e para, e dyta apo e treta. Por nuk përjashtohet as e para. E kush e vendos këtë. Diskrecioni i presidentit. Ky diskrecion i presidentit nënkupton respektim të Kushtetutës. Sipas Nenit të katërt dhe 83 të Statusit të Presidentit, kreu i shtetit është përfaqësues i unitetit të popullit. Ai si kreu i shtetit siguron stabilitet në krijimin demokratik të institucioneve, në këtë rast qeverisë. Ai ka përgjegjësi që në mënyrë demokratike dhe stabile ta bëjë formimin e institucioneve, sipas vendimit të Gjykatës Kushtetuese. Përndryshe, ai bën shkelje të Kushtetutës. Që do të thotë, herën e dytë ai ka diskrecion, por nuk është arbitraritet. Po nuk e krijoi organin sipas kësaj procedure, presidenti bën shkelje kushtetuese.

Zëri: A ka ndonjë variant ku presidenti i shtetit edhe herën e dytë t’i japë mandatarin PAN-it?

Hasani: Kjo është çështje e diskrecionit të presidentit sipas Kushtetutës, sepse ajo çfarë ka thënë Gjykata është se në raundin e dytë nuk mund të kufizohet vetëm në koalicionin që ka më së shumti ulëse në Kuvend të fituara në zgjedhje.

Zëri: Po nëse koalicioni ndryshon kandidatin apo bën ndonjë marrëveshje më pas me ndonjë subjekt tjetër politik? 

Hasani: Nuk ka rëndësi kandidati. Ai nuk është përcaktues. Këtu hyn në punë vetëm vlerësimi i presidentit për ta respektuar Kushtetutën, stabilitetin kushtetues, unitetin kushtetues të popullit. Po nuk i bëri këto, prapë po e them, përgjegjësia bie mbi presidentin dhe ai bën shkelje kushtetuese.

Zëri: Si mund ta marrë mandatin partia e dytë, që ka dalë në këtë rast lëvizja “Vetëvendosje”, nëse PAN-i nuk arrin t’i bëjë numrat?

Hasani: Nuk është çështja se a e merr apo jo. Këto janë procedura të paracaktuara. Herën e parë i takon partisë apo koalicionit që ka më së shumti ulëse, kurse herën e dytë presidenti duhet t’i thërrasë të gjitha formacionet politike dhe të merret vesh me ta në kuadër të funksionit të tij neutral, sepse duhet të jetë neutral ndaj të gjithëve. Ai duhet të jetë garantues i funksionimit normal të institucioneve. Nëse nuk i arrin këto, atëherë ai bën shkelje kushtetuese.

Zëri: A ishte vepruar kështu edhe në vitin 2014?

Hasani: Jo, sepse nuk ka pasur vendim. Gjykata e ka interpretuar kështu dhe tani vlen vendimi i Gjykatës Kushtetuese. Ajo që përcaktohet saktë është kjo, se presidenti bën shkelje kushtetuese nëse përjashton partinë e dytë, të tretë, të katërt apo me radhë. Nuk mund ta përjashtojë askënd.

Zëri: A mund të përdoret edhe në Kosovë modeli i Maqedonisë, ku partia e dytë formoi institucionet pavarësisht kundërshtimeve të presidentit Ivanov?

Hasani: Jo, sepse në Maqedoni dhe disa shtete zgjedhjet kushtetuese ndryshojnë. Në Serbi ndryshojnë. Në Greqi për shembull, nëse zgjedhjet dështojnë, atëherë mandati i shkon kryetarit të Gjykatës Supreme. Ata pastaj e propozojnë mandatarin. Po ashtu në Slloveni ndryshon. Kurse në Kosovë, për dallim prej Maqedonisë, si tekst kushtetues ndryshon shumë. Në Maqedoni thuhet se “presidenti duhet t’ia japë mandatarin atij që ka shumicën”. Aty ka qenë gjithçka e qartë. Në Kosovë është në dorën e diskrecionit të presidentit, mirëpo diskrecion përmes së cilit edhe duhet ta ruajë unitetin dhe stabilitetin e vendit.

Zëri: Sa është e rëndësishme se kush do ta ketë deputetin më të vjetër në seancën e konstituimit të Kuvendit. Pasi që e dimë bujën që pati bërë në vitin 2014 udhëheqja e seancës nga Flora Brovina?

Hasani: Çdo vend me demokraci kushtetuese parlamentare, pa përjashtim, kur bëhet seanca konstituive, kryesohet nga deputeti më i vjetër. I vetmi përjashtim që ka ndodhur është në Spanjën e Frankos pas largimit të diktatorit. Nëse më i vjetri nuk dëshiron, atëherë mund ta udhëheqë i dyti më i vjetër, e kështu me radhë. Ai apo ajo nuk mund ta luajë asnjë rol. Ai rol është koti. Ai ka për detyrë vetëm t’i thërrasë deputetët dhe kaq. Agjendën nuk e përcakton kryesuesi. Atë e përcakton kryetari i vjetër i Kuvendit në bashkëpunim me forcat politike të parlamentit. Ata caktojnë agjendën dhe ekzekutojnë vendimin e KQZ-së. Zgjidhet kryetari, nënkryetari, e pastaj të nesërmen mund të shkarkohet kryetari dhe nënkryetari sipas procedurës kushtetuese.

Qeveri e pafuqishme

Zëri: Sa e kanë vështirësuar krijimin e institucioneve rezultatet e 11 qershorit?

Hasani: Unë besoj po aq sa e patën vështirësuar në zgjedhjet e vitit 2014. Nuk ka asnjë dallim. Ato janë procese politike që kërkojnë pazare, biznes politik, marrëveshje politike, koncesione, lëshime e kështu me radhë. Ai është një proces tjetër për të cilin e mbajnë përgjegjësinë ata të cilët kanë kërkuar dhe e kërkojnë votën e qytetarit. Përgjegjësia kushtetuese është tjetër. Gjykata Kushtuese nuk mund ta përcaktojë asnjëherë cili është koalicioni më i madh i formuar, duke pirë nëpër kafe e duke ngrënë dreka. Gjykata Kushtetuese edhe sot e përcakton këtë gjë vetëm sipas parametrave ligjorë, që është Ligji për Zgjedhjet. Aty është përcaktuar çka është partia e çka është koalicioni.  

Zëri: Sa mund të jetë e qëndrueshme një qeveri me vetëm shumicën e thjeshtë?

Hasani: Të ju them diçka. Në sistem proporcional dhe këtë duhet ta kenë të qartë çdo ditë e më shumë politikanët dhe ata që interpretojnë kushtetutat. Në sistem proporcional nuk mund të krijohet asnjëherë dy e treta. Për më tepër, asnjë subjekt politik apo koalicion nuk mund të shkojë përtej 50 plus një deputet. Asnjëherë.

Zëri: Megjithatë, kemi pasur bashkimin e tri partive të mëdha në këtë rast?

Hasani: Ai bashkim nuk është mbledhja mekanike e fuqisë votuese që e kanë pasur para zgjedhjeve. Kushdo që ua ka interpretuar ndryshe atyre ka bërë gabim sepse nuk e ka njohur sistemin zgjedhor dhe si llogariten përqindjet. Qeveria mund të jetë e pakicës, mirëpo ajo duhet të jetë bipartizane për çështje si Demarkacioni, Asociacioni, Gjykata Speciale e Ushtria e Kosovës. Këto janë çështje rreth të cilave mund të cilësohet qeveria stabile apo jostabile. Këto katër agjenda përbëjnë stabilitetin e qeverisë. Këto kërkojnë qasje bipartizane. 

Kushtetuta, të pësojë ndryshime

Zëri: Kur jemi te Asociacioni. A do të krijohet ky organ në bazë të rekomandimeve të Gjykatës Kushtetuese apo në bazë të marrëveshjes bazë që është nënshkruar në Bruksel?

Hasani: Gjykata Kushtetuese, varësisht se kujt i ka konvenuar, është përdorur e keqpërdorur. Në këtë rast e kanë keqpërdorur për ta sulmuar njëri-tjetrin. Asociacioni sikurse edhe e Demarkacioni janë çështje të ekzekutimit të një marrëveshjeje ndërkombëtare që Kosova ka nënshkruar. Ju e shihni çfarë ndodhi me postën për shembull. Ose me rastin e pasaportave në arbitrazh. Janë çështje komerciale, mirëpo në të ardhmen, po të jemi ne shtet i konsoliduar, moszbatimi i detyrimeve ndërkombëtare që i premton ose i nënshkruan e më pas tërhiqesh është problem i madh. Nuk mund të gjesh arsyetime kushtetuese të brendshme, të thuash nuk po më lejon ky ose ai, por duhet të gjesh argumente të ligjit ndërkombëtar për atë dokument që e ke nënshkruar. Ato ekzistojnë në të drejtën zakonore ndërkombëtare, e që janë: Ke nënshkruar diçka gabimisht që nuk ke kuptuar, ke nënshkruar me forcë, përfaqësuesi juaj ka qenë i korruptuar, ose sikur Shqipëria që ka anuluar Marrëveshjen për Kufirin me Greqinë. Ne i themi kontroll preventiv i Kushtetutës.

Zëri: A po thoni se duhet ndërruar Kushtetua?

Hasani: Kur të ndërrohet Kushtetuta, unë mendoj që janë disa pika të cilat do t’i thosha, e që duhet ndërruar. E para: Unë mendoj që në Kushtetutë në të ardhmen për ta krijuar një stabilitet ne duhet ta fusim një normë që përcakton se zgjedhjet në Kosovë mbahen çdo katër vjet, për shembull, të dielën e parë të muajit maj apo qershor. Pse, sepse çdo prishje e qeverisë brenda këtij katërvjeçari duhet ta krijojë kategorinë e qeverisë teknike në mënyrë që pushteti të tokëzohet. Si pikë e dytë, mendoj që pas papërgjegjësive që janë treguar në nënshkrimin e marrëveshjeve jashtë, unë besoj se duhet të futet kontrolli preventiv i Kushtetutës. Kjo do të thotë që përfaqësuesit tanë kur të shkojnë jashtë duhet të thonë se “unë po e nënshkruaj këtë marrëveshje, por ta dini se pa e marrë lejen nga Gjykata Kushtetuese nuk mund ta ratifikoj”. Përndryshe, me këtë logjikë sikur deri më sot ne dalim akterë joseriozë.

Zëri: A mund të rinegociohet Marrëveshja e Demarkacionit?

Hasani: Ajo marrëveshje ende nuk ka hyrë në fuqi. Ajo marrëveshje është obligim ndërkombëtar i Kosovës, që e ka marrë për ta ratifikuar. Nëse nuk e ratifikon, atëherë duhet të japë arsye nga e drejta ndërkombëtare dhe jo nga e drejta kushtetuese dhe politike. Formalisht, kjo Marrëveshje ende nuk është fuqi pasi nuk është ratifikuar. Çdo mosratifikim i saj domosdo duhet të hapë biseda për statusin juridik të saj në të ardhmen. Ajo mund të jetë rinegocim, mund të jetë zhvlerësim total, arbitrazh, etj. Të gjitha opsionet janë të hapura.

Zëri: Formimi i ushtrisë mund të bëhet pa ndryshimet e nevojshme kushtetuese apo jo?

Hasani: Jo, unë e kam thënë këtë edhe më herët dhe po e përsëris. Nuk mund të bëhet sepse është prishje e rendit kushtetues të Kosovës dhe atëherë është një Kosovë tjetër. Potencionalisht një ushtri tjetër prej asaj që kërkojnë standardet euroatlantike dhe çfarë ka rëndësi është po që se me ligj të thjeshtë ndërrohen dispozitat kushtetuese, e atëherë çdo javë do të ndërrohen këto dispozita. Norma kushtetuese është norma më e lartë, sepse është vullneti sublim i sovranit.

Qeveria e re nuk do ta çojë mandatin deri në fund

Zëri: Në këto zgjedhje kemi pasur mbi 50 mijë vota të pavlefshme. Çfarë do të thotë kjo sipas jush. Ishte revoltë qytetare?

Hasani: Kjo ishte shqetësuese. Një numër kaq i madh i votave të pavlefshme unë mendoj se është bërë me vetëdije. Këto vota të pavlefshme, të bëra qëllimisht, tregojnë një mostër të zhgënjimit të këtyre 50 për qind të qytetarëve që nuk kanë dalë për votim. Ky është parametri real i gjendjes shpirtërore sa u përket proceseve politike dhe shoqërore në Kosovë.

Zëri: Çka ka ndikuar në rritjen e “Vetëvendosjes”?

Hasani: Para dy vjetëve në një emision televiziv pata thënë se nëse “Vetëvendosje” e moderon veprimin politik, duke anashkaluar gazin e të tjerat, objektivisht diskursi i tyre ka qenë diskurs atraktiv. Kanë luajtur me letrën e barazisë. Letra e barazisë nga revolucioni francez i Leninit dhe të gjitha lëvizjeve masive të shekullit të 20-të, duke përfshirë edhe ’45-ën në Kosovë, ka qenë e pranishme. E përshkruan bukur Ismail Kadare “Nga një dhjetor në tjetrin” ku thotë “Hymë të qeshur në diktaturë për shkak se u joshëm nga populizmi që proklamonte barazi, por dolëm duke qarë”. Do të thotë, lëvizjet përgjithësisht fitojnë zemrat dhe mendjet e njerëzve përmes sloganeve që lidhen me barazinë.

Zëri: Çka i ndëshkoi PDK-në dhe LDK-në?

Hasani: Nëse flasim për LDK-në, unë besoj se kanë ndikuar të gjitha ato koalicione dhe prishje që i ka bërë deri më sot. Unë besoj se LDK-ja është ndarë mirë. Çdo parti tjetër me një mandat do të kishte bankrotuar. Por LDK-ja e ka elektoratin e saj tradicional që megjithatë e ruan deri diku pozitën e saj. Kjo gjendje është pothuajse në të gjitha vendet e lindjes. E njëjta vlen edhe për PDK-në.

Zëri: Kushdo që arrin ta formojë qeverinë, a pritni që ta çojë deri në fund mandatin e saj?

Hasani: Pak ka gjasa. Prapë po e them, agjendat që përcaktojnë perspektivën e çdo qeverie në Kosovë, prej pasluftës e tutje, janë agjenda të sigurisë. Nuk janë agjenda që lidhen me zhvillim ekonomik dhe kulturor të Kosovës. Këto agjenda janë më dytësore. Unë kam çdo arsye për të besuar se edhe kjo qeveri nuk do ta çojë mandatin deri në fund.